In Belarus is opnieuw een politieke gevangene overleden. Het gaat om de 64-jarige activist en journalist Ihar Lednik. Dat meldt de Belarussische partij BSDP, waarvan hij lid was. Volgens de partij overleed Lednik aan een hartstilstand, nadat zijn gezondheid in de gevangenis aanzienlijk was verslechterd.
Lednik werd in april 2022 gearresteerd. Later dat jaar werd hij veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf in een strafkolonie vanwege laster tegen president Loekasjenko in het partijblad van de BDSP.
In de publicatie, getiteld ‘Internationaal erkende neutraliteit van Belarus is een garantie voor veiligheid in de OVSE-regio’, beschuldigde Lednik de president volgens het Openbaar Ministerie van “bijzonder ernstige misdaden”.
Vijfde dood in twee jaar tijd
Lednik is volgens mensenrechtenorganisatie Viasna de vijfde politieke gevangene die in Belarus is overleden in twee jaar tijd. Op dit moment zijn er bijna 1500 politieke gevangenen in het land. Veel van hen werden gearresteerd na de grootschalige protesten die in 2020 uitbraken na de omstreden herverkiezing van Loekasjenko. Die regeert het land sinds 1994 met harde hand. Tegenspraak wordt niet geduld.
De Belarussische oppositieleider Tichanovskaja, die zelf in ballingschap in Litouwen leeft, noemt de dood van Lednix “een nieuwe tragedie”. Ze noemt het op Facebook ongelooflijk onrechtvaardig “dat het regime in gevangenissen Belarussen doodt die het leven in hun land ten goede wilden veranderen”. Ze roept de media, internationale partners, mensenrechtenactivisten op om op te komen voor de politieke gevangenen. Een aantal van hen kampt volgens haar met ernstige gezondheidsproblemen. “Ze vechten in afschuwelijke omstandigheden voor hun gezondheid en hun leven.”
Weg met Yevgeny Prigozhin, in met Andrej Troshev. Na de Wagner-opstand van vorige maand probeert Vladimir Poetin een machtswissel door te voeren bij de huurlingenmilitie. Voorlopig boekte de Russische president geen succes, maar intussen rijst wel de vraag: wie is die Andrej Troshev precies?
In een ietwat verrassende bekentenis gaf Poetin eerder deze week toe dat hij kort na de mislukte Wagner-opstand van vorige maand had samengezeten met Yevgeny Prigozhin en enkele andere commandanten van de privémilitie.
Tijdens die onderhandeling zou Poetin de aanwezigen de optie hebben aangeboden waarbij de Wagner-huurlingen ook na hun muiterij in Oekraïne konden blijven. Weliswaar niet langer onder het bevel van Yevgeny Prigozhin, maar onder dat van slagveldcommandant Andrej Troshev. „Ze zouden zich allemaal op één plek kunnen verzamelen en kunnen blijven dienen”, aldus Poetin in de Russische krant Kommersant. „Voor de huurlingen zou er niets veranderen. Ze zouden worden geleid door dezelfde persoon die al de hele tijd hun eigenlijke bevelhebber was.”
Enige steun
Hoewel het aanbod – volgens Poetin – enige steun kreeg van de aanwezige Wagner-commandanten, wimpelde Prigozhin het af. „Veel van hen knikten met hun hoofd toen ik het voorstel opperde”, aldus de Russische president. „Maar Prigozhin, die tegenover hen zat en hun reactie niet zag, zei: nee, de jongens zullen het niet eens zijn met die beslissing.”
Ondertussen blijft het Kremlin wel pogingen ondernemen om Prigozjin in diskrediet te brengen en zullen er allicht nog pogingen ondernomen worden om Troshev als Wagner-baas te installeren.
De 70-jarige Troshev is naast gepensioneerd kolonel ook een van de oprichters van de Wagner Group, waar hij momenteel uitvoerend directeur en een van de hoogste bevelhebbers op het slagveld is, zo blijkt uit sanctiedocumenten van de Europese Unie.
Cruciale bijdrage
Troshev, bijgenaamd „Sedoy” ofwel „Grijs haar”, was eerder ook al stafchef van de operaties van Wagner in Syrië, ter ondersteuning van het regime van president Bashar al-Assad. „Hij was vooral betrokken bij het gebied van Deir ez-Zor”, zo staat nog in de documenten te lezen. „Als zodanig leverde hij een cruciale bijdrage aan de oorlogsinspanningen van Assad en hielp hij mee de Syrische bevolking te onderdrukken.”
Daarnaast is „Grijs haar” ook een veteraan van de oorlogen in Tsjetsjenië en Afghanistan en is hij voormalig medewerker van het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken. Voor zijn periode in Afghanistan ontving hij twee onderscheidingen voor „uitzonderlijke dienst.” In 2016 werd Troshev daarvoor nog uitgenodigd in het Kremlin.
Ondertussen blijft het lot van Yevgeny Prigozhin onduidelijk. De (huidige?) Wagner-baas was na de opstand naar Wit-Rusland gereisd als onderdeel van een deal die door bemiddeling van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko tot stand was gekomen. Intussen zou Yevgeny Prigozhin echter naar Rusland zijn teruggekeerd, maar het is al van 2 juni geleden dat hij nog in het openbaar werd gezien.
Undercoververslaggevers filmden een groep geheime cyberinvloedspecialisten terwijl ze hun diensten presenteerden, waarbij desinformatiecampagnes, valse inlichtingen, hacks en chantage werden gebruikt om de belangen van hun klanten te behartigen. De groep, die zichzelf Team Jorge noemt, beweert te hebben meegewerkt aan tientallen presidentsverkiezingen over de hele wereld en brengt miljoenen dollars in rekening.
Belangrijkste bevindingen
Verslaggevers waren in staat om de beweringen van Team Jorge te verifiëren om toegang te krijgen tot berichtenaccounts van belangrijke politieke doelen en campagnes op sociale media in te zetten die waren georkestreerd via nepaccounts.
Team Jorge lijkt zich te hebben bemoeid met de Keniaanse presidentsverkiezingen van vorig jaar, die werden geplaagd door desinformatie.
De geheime groep bestaat uit mensen met ervaring in de Israëlische veiligheidsdiensten.
Over de hele wereld hebben schimmige groepen cyberhuurlingen digitale technologie gebruikt om verkiezingen te hacken, waarbij ze hun duistere kunsten inzetten voor iedereen die bereid is een forse vergoeding te betalen om de democratie te ondermijnen.
Een groep Israëlische desinformatie-experts onthulde voor het eerst zijn geheime strategieën aan de wereld en presenteerde zijn diensten aan journalisten die zich voordeden als potentiële klanten die geïnteresseerd zijn in het verstoren van een Afrikaanse verkiezing.
“Dit is onze ervaring… om de logistiek van de tegenstanders te kwetsen, hen te intimideren, een sfeer te creëren waarin niemand naar de verkiezingen zal gaan”, zei een lid van Team Jorge – zoals de geheime groep zichzelf noemt – tijdens een Videogesprek juli 2022.
In verschillende telefoontjes en een persoonlijke ontmoeting beschreven leden van het team – geleid door een man die zichzelf “Jorge” noemde – de “inlichtingen- en beïnvloedingsdiensten” die ze zeiden in te zetten voor hun klanten. Ze beweerden te hebben gewerkt aan “33 campagnes op presidentieel niveau” – waarvan 27 “succesvol”.
Hun tactieken omvatten hacken, vervalsen van chantagemateriaal, het verspreiden van desinformatie, het verspreiden van valse inlichtingen, het fysiek verstoren van verkiezingen en het inzetten van gerichte socialemediacampagnes.
Verslaggevers konden verifiëren dat sommige van die tactieken werden gebruikt. Team Jorge lijkt ongeoorloofde toegang te hebben verkregen tot Telegram- en Gmail-accounts van hooggeplaatste functionarissen en botnetcampagnes op sociale media te hebben ingezet. Het bewijsmateriaal dat door verslaggevers is bekeken, suggereert dat de groep zich bemoeide met ten minste twee presidentsverkiezingen.
Het gangbare tarief voor een presidentiële campagne was 15 miljoen euro, informeerde “Jorge” de undercoververslaggevers, die zich voordeden als tussenpersonen voor een potentiële Afrikaanse klant. Voor deze tijdelijke baan – met slechts twee maanden te besteden – was Team Jorge bereid om minimaal 6 miljoen euro in rekening te brengen. Verslaggevers kregen te horen dat het geld gemakkelijk via verborgen middelen kon worden overgemaakt, misschien met behulp van een Franse niet-gouvernementele organisatie, een advocatenkantoor in Dubai of islamitische scholen.
“We zitten graag achter de schermen, en dit maakt deel uit van onze kracht – dat de andere kant niet begrijpt dat we bestaan”, zei “Jorge.”
Het pseudoniem –– een Spaanse naam die niet overeenkwam met zijn accent –– maakte deel uit van een poging om zijn identiteit en locatie te verhullen. Het bureaublad van de computer die hij bij de presentatie gebruikte, sprong tussen tijdzones en toonde een feed van een verkeerscamera in Litouwen. Zijn contactnummers omvatten de hele wereld: Indonesië, Oekraïne, de VS en Israël.
Verslaggevers ontdekten uiteindelijk dat zijn echte naam Tal Hanan is, een zelfbenoemde antiterrorisme-expert die in de media wordt genoemd als cyberbeveiligingsspecialist.
Hanan ontkende elk vergrijp, maar reageerde niet op gedetailleerde vragen.
Het undercoveronderzoek leidde tot een reeks opgenomen bijeenkomsten die verslaggevers in staat stelden om aspecten van de desinformatie-voor-verhuur-industrie binnen te dringen die niet openlijk worden geadverteerd.
In juli en augustus 2022 deden de verslaggevers zich voor als tussenpersonen, waarmee ze hintten naar een klant in Tsjaad. Het doel: de verkiezingen in oktober uitstellen, misschien wel voor onbepaalde tijd, om zijn economische belangen te beschermen. Hoewel de verkiezingen in Tsjaad inderdaad twee jaar werden uitgesteld, werd het niet beïnvloed door het undercoveronderzoek – de journalisten hebben nooit een contract afgesloten met diensten en die gesprekken werden in augustus gestaakt.
In december vond een extra persoonlijke ontmoeting met Team Jorge plaats in Israël.
De journalisten die undercover rapporteerden zijn Gur Meggido (TheMarker), Frédéric Métézeau (Radio France) en Omer Benjakob (Haaretz). Ze maakten deel uit van een gezamenlijk onderzoek genaamd Story Killers, dat werd gecoördineerd door Forbidden Stories en waarbij meer dan 100 journalisten van 30 mediaorganisaties, waaronder OCCRP, betrokken waren. Forbidden Stories is een internationaal consortium van onderzoeksjournalisten dat zich inzet voor journalisten die zijn vermoord of bedreigd werken.
Kenia hacken
Tijdens een van de opgenomen Zoom-presentaties toonde Hanan een scherm met een Telegram-account en klikte door de contacten en persoonlijke chats van de Keniaanse politiek adviseur Dennis Itumbi.
De live demo vond eind juli 2022 plaats, op een kritiek moment in de campagne voor de presidentsverkiezingen in Kenia. Itumbi was de digitale strateeg van William Ruto, destijds vice-president van de Oost-Afrikaanse natie, die binnen enkele weken tot president zou worden gekozen. Lokale media omschrijven Itumbi als Ruto’s ‘rechterhand’.
Hanan toonde het bewijs dat hij niet alleen Itumbi’s persoonlijke chats en bestanden kon lezen – inclusief een interne opiniepeiling met betrekking tot de aanstaande verkiezingen – maar dat hij zich zelfs kon voordoen als Itumbi door berichten vanaf zijn account te verzenden. Hanan opende een recent gesprek dat Itumbi had met een prominente Keniaanse zakenman en stuurde een sms met de simpele tekst: “11.”
Dit bericht was zinloos, alleen bedoeld als demonstratie van zijn vermogen om het account te controleren. Maar Team Jorge beweerde vervalste berichten te hebben gestuurd naar militaire commandanten en ministers, allemaal in een poging de gebeurtenissen te beïnvloeden en chaos te veroorzaken voor een doelwit op hoog niveau.
“Meestal wacht ik tot hij het ziet en dan verwijder ik het. Waarom? Omdat ik verwarring wil zaaien’, zei Hanan.
In het geval van de Itumbi-demonstratie heeft Hanan per ongeluk het sms-bericht alleen voor de afzender verwijderd. Dit betekende dat verslaggevers contact konden opnemen met de zakenman die het bericht had ontvangen en konden verifiëren dat het cryptische bericht inderdaad was verzonden.
“Ik weet dat ze in sommige landen geloven dat Telegram erg veilig is”, zei Hanan in een Zoom-demo. “Dus hier zal ik je laten zien hoe veilig het is … Dus dit is ook een minister van een bepaald land, ik kan gaan [en] ik kan al zijn telefoontjes controleren.”
Hanan toonde ook het Gmail-account van de Mozambikaanse minister van Landbouw, Celso Correia, die aan verslaggevers bevestigde dat het e-mailadres en de inhoud van hem lijken te zijn. Tijdens de presentatie waren ook de folders op de persoonlijke Google-drive van de minister zichtbaar.
Cruciaal voor het hacken van e-mailaccounts en berichtenservices zoals Telegram is Signalling System 7, een internationaal standaard “protocol” voor mobiele telefooncommunicatie, dat ervoor moet zorgen dat een oproep of sms van een gebruiker wordt doorgestuurd naar het juiste nummer van de beoogde ontvanger . Het werd geïntroduceerd in de jaren 80, in de begindagen van digitale beveiliging en codering, dus het bevat gebreken waardoor derden zich kunnen voordoen als een specifieke gebruiker en hun berichten en oproepen kunnen ontvangen.
Dit is wat Hanan beweert dat zijn team kan doen. Hij vertelde undercoververslaggevers dat Team Jorge rechtstreeks naar een telecomprovider gaat in het land waar ze werken en een fysiek apparaat installeert waarmee zijn team vervalste commando’s via SS7 in het systeem kan invoegen. Dit verleidt de telecomoperator om een sms te sturen om het vervalste doelaccount te authenticeren, waardoor Team Jorge de berichten van hun doelwit kan lezen en zelfs berichten kan verzenden.
Hoewel de mazen in de wet algemeen bekend zijn en de meeste telecommunicatieproviders tegenmaatregelen hebben genomen, beheren sommige operators nog steeds kwetsbare netwerken.
De volledige omvang van de bemoeienis van Team Jorge met de Keniaanse verkiezingen is onduidelijk, maar desinformatie – van beide kanten – ontsierde de verder vreedzame stemming in augustus 2022.
Anonieme video’s doken op op sociale media, waarin werd beweerd dat de verkiezingscommissie stemfraude had gepleegd en westerse mogendheden ervan werden beschuldigd de stemming te ondermijnen.
Vlak voor de verkiezingen werden drie Venezolanen die in dienst waren van het bedrijf dat de stemapparatuur aan de verkiezingscommissie leverde, op het vliegveld van Nairobi vastgehouden, zogenaamd met verdacht verkiezingsmateriaal. Hoewel de Keniaanse politie naar verluidt de mannen de volgende dag vrijliet, werd het virale verhaal een onderwerp van verhitte discussies tijdens de verkiezingsperiode, en vormde het de basis van complottheorieën die beweerden dat er met de stemming was geknoeid.
“Dit was waarschijnlijk de vuilste campagne in onze geschiedenis en we hebben ons deel van vuile campagnes in Kenia gehad”, zei John Githongo, een journalist en voorstander van transparantie die de oppositie steunde, en diende een beëdigde verklaring in namens een klokkenluider die beweerde stemfraude . (OCCRP werkt samen met zijn nieuwsorganisatie The Elephant.)
“Wat duidelijk is, is dat er een aantal reputatiewitwassers zijn, zogenaamde commerciële en politieke beveiligingsbedrijven, die steeds vaker worden ingehuurd om betrokken te raken bij onze verkiezingen. Vaak heb je een ‘zwarte kunst’-outfit die in meerdere landen aanwezig is en die onze democratie negatief beïnvloedt.’
Krediet: Zuma Press, Inc./Alamy Stock Photo Een verkiezingsfunctionaris loopt langs stapels stembussen na de Keniaanse algemene verkiezingen in augustus 2022.
Sinds Ruto werd gekozen, hebben zijn tegenstanders talloze klachten ingediend bij de rechtbank over verkiezingsonregelmatigheden.
Een daarvan kwam van Githongo’s anonieme klokkenluider, die beweerde dat Itumbi – de strateeg die het doelwit was van Team Jorge – een campagne voor stemmanipulatie had georkestreerd. In de klacht wordt ook Davis Chirchir genoemd, die Ruto’s stafchef was toen Hanan zijn ogenschijnlijk gehackte account liet zien. Maar de klokkenluider en het bewijs dat hij heeft geleverd, zijn in diskrediet gebracht.
Uiteindelijk verwierp het Keniaanse Hooggerechtshof niet alleen de beweringen van de klokkenluider, maar ook alle andere verzoekschriften, en bevestigde in september de verkiezingsuitslag.
Toen, in januari, verscheen er een nieuwe klokkenluiderswebsite, die beweerde nieuwe bewijzen van fraude te hebben. Maar ook dit draagt de kenmerken van een desinformatiecampagne.
Experts op het gebied van digitale veiligheid konden niet achterhalen wie de nieuwe website heeft opgezet. En het was onmogelijk om de oorsprong te achterhalen van de documenten die daar waren gepost – peilingsresultaten die waren gemanipuleerd om vermeende fraude aan te tonen – omdat de metadata ervan waren geschrapt.
Documenten die bijna identiek leken te zijn, waren echter maanden eerder naar journalisten gestuurd, die beweerden dat ze bewezen hadden dat de Keniaanse verkiezingen waren gestolen. Die documenten bevatten metadata die de auteur onthulden: Henry Mien, CEO van het adviesbureau Risk Africa Innovatis. Mien is volgens twee bronnen een bondgenoot van oppositieleider Raila Odinga in zijn campagne. Hij heeft Odinga ook openlijk gesteund en anonieme beschuldigingen van fraude op sociale media gedeeld.
Hoewel analisten zeiden dat de documenten verdacht waren, heeft de oppositie in Kenia ze gebruikt als rechtvaardiging om op te roepen tot protesten. Binnen enkele dagen nadat de documenten online waren geplaatst, hield de verslagen kandidaat Odinga een politieke bijeenkomst in Nairobi, waar hij de regering van Ruto ‘onwettig’ noemde. Hij eiste dat de vijf maanden oude regering zou aftreden en verklaarde dat “het verzet vandaag begint”.
Dennis Itumbi, Davis Chirchir, Raila Odinga en Henry Mien reageerden niet op verzoeken om commentaar.
Krediet: Reuters/Alamy Stock Photo
Odinga spreekt een bijeenkomst toe om verkiezingshervormingen en lagere belastingen te eisen in Nairobi in januari 2023.
Duistere relaties
Terwijl Hanan verslaggevers vertelde dat hij aan een “Afrikaanse verkiezing” werkte – en hun bewijs liet zien dat het in Kenia was – is het onduidelijk wie hem heeft ingehuurd. De betrokkenheid van Team Jorge komt na jaren van gerichte desinformatie in de Keniaanse politiek, waardoor het bijzonder moeilijk is om een bepaalde gebeurtenis of samenzwering te herleiden tot een specifieke dader.
Undercoverrapportage onthulde dat het in ongenade gevallen politieke adviesbureau Cambridge Analytica had gewerkt aan de verkiezing van voormalig president Uhuru Kenyatta in 2013 en 2017. Dat laatste jaar blijkt uit gelekte e-mails dat Hanan zijn diensten in Kenia aanbood aan het moederbedrijf van Cambridge Analytica, SCL Group. Het oorspronkelijke bod werd afgewezen vanwege zijn prijsstelling, hoewel het gesprek lijkt te zijn voortgezet.
Maar Team Jorge leek wel betrokken te raken bij de campagne van Odinga in 2022. Kenyatta kon volgens de wet geen nieuwe termijn zoeken bij de verkiezingen van augustus 2022, dus bundelde hij zijn krachten met zijn voormalige rivaal Odinga om te proberen Ruto te verslaan – de kandidaat waarop Hanan tijdens zijn demo mikte.
Uit de gelekte e-mails blijkt ook dat Cambridge Analytica in het verleden met Hanan heeft samengewerkt.
En in 2018 vertelde Brittany Kaiser, voormalig directeur programmaontwikkeling bij SCL, aan Britse parlementsleden die onderzoek deden naar het bemoeizuchtige verkiezingsschandaal van Cambridge Analytica dat ze de voormalige Nigeriaanse president en SCL-klant Goodluck Jonathan had voorgesteld aan Israëlische consultants. Deze consultants hadden inlichtingen verzameld voor regeringen, zei ze, en verleenden diensten die SCL officieel niet aanbood.
Kaiser, die later de controversiële tactieken van Cambridge Analytica aan de kaak stelde, zei dat ze geen rol speelde bij de besluitvorming bij SCL, dat de consultants niet de opdracht hadden “om illegale activiteiten te ondernemen”, en ontkende elke suggestie dat ze was weggelopen, gedoogd of “bewust samengespannen” in enige onwettigheid.
Kenyatta reageerde niet op een verzoek om commentaar.
Emma Briant, een expert op het gebied van informatieoorlogvoering en Cambridge Analytica, zegt dat bedrijven in deze branche “regelmatig werk voor elkaar gooien” voor ontkenning en juridische dekking.
Cambridge Analytica was een van de 65 bedrijven die werden geïdentificeerd door het Computational Propaganda Project van Oxford University en openlijk hun diensten aan regeringen hebben aangeboden voor het beïnvloeden van verkiezingen. Maar er zijn tal van anderen –– zoals Team Jorge –– die liever in de schaduw blijven.
De deals die ze sluiten zijn “opzettelijk verduisterd en de relaties zijn vrij geheim”, zegt Samantha Bradshaw, een assistent-professor aan de American University in Washington, DC, die aan dat onderzoek heeft deelgenomen.
Technische gereedschapskist
Team Jorge zei dat tweederde van de presidentiële campagnes waar ze zich mee bemoeiden zich in Afrika afspeelde, maar hun promotiemateriaal omvat ook landen in Europa, Latijns-Amerika, Zuidoost-Azië en het Caribisch gebied.
Hanans broer, Zohar, zei tijdens een bijeenkomst in december dat er maar drie banen zijn die Team Jorge niet zal aannemen: Niets in Israël (“We willen niet schijten waar we slapen.”); geen politiek op Amerikaans partijniveau (ze beweren een uitnodiging te hebben afgewezen om de voormalige Amerikaanse president Donald Trump te helpen kiezen); en “niets tegen meneer Poetin.”
Tijdens demonstraties voor de undercoververslaggevers wilde Tal Hanan graag pronken met de technische hulpmiddelen die zijn team inzet om klanten te helpen.
Hij toonde een artikel met koppen uit Nigeria waarin aanvallen op telefoonlijnen van de oppositie werden beschreven, als onderdeel van hun verkoopvideo ‘Team Jorge Presents: Intelligence on Demand’. Deze aanvallen overweldigen het telefoonnetwerk.
“We willen dat sommige mensen het zwijgen worden opgelegd, we willen dat sommige mensen miscommunicatie hebben”, zei hij tijdens een telefoongesprek waarin hij een verkiezingsdag ‘D-day’ noemde. “Dus we hebben de capaciteit om op D-Day honderden telefoons onschadelijk te maken… een specifieke politiechef, of legermensen die niet in ons voordeel zijn. Alle telefoons zullen het niet meer doen.”
En Hanan beweerde een soortgelijke tactiek te hebben gebruikt tegen computernetwerken.
“We kunnen websites uitschakelen, alles met IP, servers. Als ze hun eigen servers, applicaties, soms twee, drie persbureaus hebben, kunnen we ze uitschakelen”, schepte hij op.
De mogelijkheden die Hanan beschrijft lijken op “distributed denial of service” of DDOS-aanvallen. Deze aanvallen houden meestal in dat de systemen van een doelwit worden overspoeld door ze te overspoelen met verzoeken, waardoor ze worden gedwongen een “denial-of-service”-antwoord te produceren op legitieme verzoeken.
Hij liet de krantenkoppen over een dergelijke aanval zien tijdens het referendum van 2014 in het Catalaans. Spaanse onderzoekers vertelden OCCRP dat ze geen bewijs hadden van de betrokkenheid van Hanan, maar zeiden dat het aannemelijk was.
De technische toolbox van Team Jorge omvat ook “een platform van invloed” genaamd Advanced Impact Media Solutions, of AIMS, dat Hanan beweert te hebben verkocht aan de inlichtingendiensten van meer dan 10 landen.
De AIMS-software is ontworpen om overtuigende avatars te maken voor campagnes op sociale media. De avatars, of bots, gebruiken gestolen foto’s van echte mensen, werken op elk social media-platform en kunnen worden verbonden met functionerende Amazon- en Bitcoin-accounts. Ze lijken ook al lang online aanwezig te zijn, inclusief Gmail-accounts en afgezaagde commentaren op YouTube-video’s van beroemdheden, om onderzoekers de indruk te geven dat ze echte mensen zijn.
“We imiteren menselijk gedrag”, zei Hanan tegen de undercoververslaggevers.
De meeste online accounts vereisen verificatie van telefoonnummer en e-mailadres om bots zoals die van AIMS buiten de deur te houden. Maar er zijn websites die speciaal zijn opgezet om eenmalige sms-verificatiediensten mogelijk te maken, voor 50 cent of minder. Veel accounts –– zoals Gmail en WhatsApp –– kunnen worden geregistreerd met “geverifieerde” telefoonnummers. Team Jorge lijkt een service genaamd SMSpva.com te gebruiken voor telefoonnummerverificaties. SMSpva.com heeft niet gereageerd op een verzoek om commentaar.
AIMS vertrouwt ook op residentiële proxy’s die internetverkeer van bots omleiden via de huizen van mensen, zodat het authentiek lijkt om detectie en afsluitingen door sociale mediaplatforms zoals Twitter en Facebook te voorkomen. Dit maakt het voor socialemediaplatforms moeilijk om een gecoördineerde desinformatiecampagne te identificeren.
Analyse door rapporterende partners Le Monde en The Guardian identificeerde clusters van avatars, waaronder die in Hanans pitchpresentaties, die lijken te zijn gebruikt voor gecoördineerde Twitter-campagnes. Verslaggevers vonden meer dan 1.700 Twitter-accounts die waren verbonden met 21 AIMS-gerelateerde campagnes, waarvan de netwerken tienduizenden tweets hadden geproduceerd.
Tijdens de persoonlijke ontmoeting met undercoververslaggevers in december toonde Team Jorge een nieuwe mogelijkheid van AIMS: hulpmiddelen voor kunstmatige intelligentie om nepnieuws te genereren met behulp van gespecificeerde sleutelwoorden, toon en onderwerp.
“Eén operator kan wel 300 profielen hebben”, zei Zohar Hanan tijdens de demo. “Dus binnen twee uur zal het hele land de boodschap uitspreken, het verhaal dat ik wil.”
Een avatar-campagne die tijdens een verkooppraatje op een computer van Team Jorge werd gezien, bleek de activiteiten te hebben gepromoot van Alexander Zingman, een zakenman die dicht bij de autoritaire Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko stond.
In maart 2021 werd Zingman gearresteerd in de Democratische Republiek Congo wegens vermeende wapenhandel, maar werd later vrijgelaten. In oktober van dat jaar onthulde OCCRP hoe Zingman en een andere vriend van de Wit-Russische president lege vennootschappen gebruikten om een lucratieve goudmijnovereenkomst met het staatsmijnbouwbedrijf van Zimbabwe te verbergen.
Het jaar ervoor promootten AIMS-avatars gunstige verhalen over Zingman en zijn bedrijf in een gezamenlijke en geautomatiseerde campagne. Sommige werden gebruikt om zijn rivaal Vitaly Fishman aan te vallen. Journalisten identificeerden nog 35 avatars die verband hielden met Team Jorge via een Amerikaanse lasterzaak die Fishman won.
De advocaat van Zingman zei dat zijn cliënt nooit heeft gewerkt met bedrijven die zich bezighouden met desinformatiecampagnes, en in feite zelf het slachtoffer is geworden van een dergelijk plan.
Elders werden accounts die sterk op AIMS-bots leken, gebruikt om verdachte verhalen te promoten waarin Burgess Yachts werd beschuldigd van dienstverlening aan gesanctioneerde oligarchen die banden hebben met de Russische president Vladimir Poetin. Zogenaamde ‘sokpoppen’-accounts – avatars op sociale media – lijken achter Reddit-threads te zitten die hetzelfde verhaal promoten. En een video die beweert een protest in Monaco tegen Burgess Yachts te laten zien, lijkt in werkelijkheid een geënsceneerd protest te zijn, gefilmd in Londen, en maakt gebruik van doorlopende beelden.
Het is onduidelijk wie er achter de campagne zit, maar sommige van de botaccounts die aan AIMS-avatars waren gekoppeld, promootten gloeiende artikelen over Julia Stewart, directeur van rivaliserend jachtbedrijf Imperial Yachts. Imperial Yachts werd in juni zelfs door de VS gesanctioneerd voor het leveren van diensten aan de binnenste cirkel van Poetin.
Een wettelijke vertegenwoordiger van Imperial Yachts zei dat het bedrijf “nooit heeft deelgenomen… aan een online desinformatienetwerk of -campagne” en handelt “in volledige overeenstemming met de toepasselijke wet- en regelgeving”.
Team Jorge ontmaskeren
De identiteit van Team Jorge is bijna net zo mysterieus als hun tactiek. Maar verslaggevers slaagden erin wat achtergrondinformatie over leden van de clandestiene groep te verzamelen. Een deel ervan komt overeen met beweringen die Team Jorge deed over teamleden in gesprekken met journalisten.
“Sommigen van ons zijn voormalige senior informatieofficieren”, zei Mashy Meidan, die langs “Max” ging. “Sommigen van ons zijn voormalige senior experts op het gebied van financiële informatie en oorlogsvoering. Sommigen van ons werken samen met de specialisten op het gebied van psychologische oorlogsvoering.”
Meerdere Israëlische veiligheidsbronnen, die met TheMarker spraken op voorwaarde van anonimiteit, bevestigden dat Meidan heeft samengewerkt met de Israëlische interne veiligheidsdienst Shabak. Ze zeiden dat een ander teamlid, Shuki Friedman, ook met Shabak had gewerkt. Friedman reageerde niet op een verzoek om commentaar.
Yaakov Tzedek is een digitale ondernemer die wordt vermeld als mede-oprichter van het Israëlische vastgoedbedrijf Proptech Investments. Ishay Shechter is een ‘strategisch directeur’ bij Goren Amir, een vooraanstaand Israëlisch lobbybedrijf dat heeft gewerkt met internationale klanten, waaronder Visa, Uber en IKEA.
Ondanks dat ze in het Zoom-gesprek met undercoververslaggevers waren verschenen, zeiden Meidan en Shechter afzonderlijk dat ze nog nooit met Team Jorge of Tal Hanan hadden gewerkt.
Zohar, de broer van Tal Hanan, die werd geïntroduceerd als de CEO van het bedrijf, “Nick”, wordt publiekelijk geïdentificeerd als een leugendetectorexpert die samenwerkte met een Israëlisch bedrijf genaamd Sensority LTD, dat nu in liquidatie is. Een ander bedrijf, Pangea IT, kocht de technologie van Sensority, die psychologische stress bij een proefpersoon detecteert. Zohar zei dat hij “mijn hele leven volgens de wet had gewerkt”, maar hij reageerde niet op specifieke vragen.
Krediet: ZDF
Het kantoor van Team Jorge in Modi’in, Israël, waar verslaggevers undercover gingen.
Volgens een online biografie diende Tal Hanan bij de Israëlische speciale strijdkrachten als explosievenexpert. Hij wordt vermeld als CEO van ten minste twee Israëlische bedrijven, Tal Sol Energy en Demoman International Ltd., een inlichtingenbedrijf dat is opgenomen in een register van defensiebedrijven op de website van het Israëlische Ministerie van Defensie.
Hanan gaf aan dat hij lobbyoperaties in de VS had georkestreerd, ondanks dat hij zich niet had geregistreerd als een “buitenlandse agent”, zoals wettelijk vereist. Hij zei dat hij werkte via consultants en bedrijven die al geregistreerd zijn, en vertelde verslaggevers dat hij onlangs een PR-bedrijf had opgericht, Axiomatics genaamd, om Team Jorge te promoten bij ‘bestaande lobbygroepen’.
In de jaren na de aanslagen op het World Trade Center in New York in september 2001 positioneerde Hanan zich als een expert op het gebied van terrorismebestrijding. Hij beweert wetshandhavingsinstanties te hebben opgeleid, waaronder Amerikaanse federale agentschappen, volgens een gearchiveerde pagina van zijn inmiddels ter ziele gegane website suïcide-terrorism.com . In 2010 werd Hanan in The Jerusalem Post geciteerd als cyberbeveiligingsexpert, waarin hij commentaar gaf op hackmogelijkheden.
Tijdens gesprekken met undercoververslaggevers ging Team Jorge dieper in op de technologie die de groep volgens hen gebruikt om verkiezingen te beïnvloeden. Ze voegden eraan toe dat ze zes kantoren hebben en minstens 100 mensen in dienst hebben, waarbij ze benadrukken dat ze putten uit de achtergronden van collega’s met ervaring bij de inlichtingendiensten. Dit duwt de activiteiten van Team Jorge ver buiten het bereik van public relations-strategieën die vaak worden ingezet bij verkiezingen.
“Dit is vooral inlichtingenwerk. Het is geen PR-werk. Het is inlichtingenwerk,’ benadrukte Hanan.
Fact-checking werd verzorgd door de OCCRP Fact-Checking Desk.
Ivestico onderzocht voor dit onderzoek de voormalig klanten van zeven trustkantoren, namelijk TMF, Intertrust, C-Corp, ITPS, Cis Management, BlauStein en United Trust | Beeld Trouw
‘De heer Remmelink? Elfde verdieping,’ zegt de receptiemedewerker van een grote zorgflat in Rotterdam. Vóór het gebouw op het Zuidplein, op het kruispunt van Vreewijk, Bloemhof en Tarwewijk, wappert als blijk van solidariteit de Oekraïense tweekleur. Op de begane grond van het gebouw zitten een kapsalon, een bibliotheek en een kledingreparatiewinkeltje1, en ook de Rotterdamse accordeonvereniging is er gevestigd. En in één van de 265 appartementen in het gebouw2 moet bovendien het kantoor van Horus Real Estate Fund I BV zitten, een BV met een Russische eigenaar.
De lift naar boven maakt halverwege een tussenstop. Een verzorgende met een mondkap groet ons. Op de elfde, bovenste, etage hangen slingers: er is iemand jarig geweest. In de gang hangen posters van Martha Graham en van dansers in drag. Naast één van de voordeuren staat een vaas met tulpen die aan hun laatste goede dagen begonnen zijn. Eind 2020 bijna 300 miljoen aan aandelenkapitaal op de balans van Horus, een bedrijf dat bestuurd wordt door de zeventigjarige bewoner achter deze voordeur3.
‘Je moet alle kanalen kunnen sluiten, zeker als het gaat om de oligarchen die op allerlei slimme manieren hun geld hebben weggezet,’ zegt minister Kaag van Financiën begin maart in Nieuwsuur4. Begin april5 werd oud-minister Stef Blok aangesteld als sanctiecoördinator, hij was afgelopen weken aanvoerder van twintig overheidsorganisaties die moet onderzoeken of er nog Russische bezittingen in Nederland verstopt zitten in complexe of verhullende bedrijfsstructuren6. Personen die op de sanctielijst staan zijn volgens Blok vaak ‘eigenaar via een baaierd aan tussen-bv’s’7, dat maakt het naleven van de sancties complex.
Half april8 diende minister Kaag een spoedwetsvoorstel in bij de Tweede Kamer, die alle dienstverlening van trustkantoren aan klanten in Rusland en Belarus en Belarussen moet verbieden–ongeacht of zij op een sanctielijst staan of een zogenaamd ‘hoog risico-persoon’ zijn9.
Opvallend genoeg vindt de trustsector zo’n verbod zelf prima: dat doet naar eigen zeggen nauwelijks nog zaken10 met Russen11. De sector werd afgelopen jaren al aan banden gelegd12, om te voorkomen dat vennootschappen gebruikt worden voor witwassen, fraude en terrorismefinanciering13. Deels liepen buitenlandse klanten ook zelf weg: omdat trustkantoren te duur werden, of omdat BV’s en NV’s sinds 2020 verplicht worden de werkelijke eigenaar van het bedrijf openbaar te maken14.
Terwijl het aantal trustkantoren met een vergunning afneemt15, zien toezichthouders steeds meer signalen van illegale dienstverlening16. Onderzoeksbureau SEO, dat vorig jaar onderzoek deed in opdracht van het Ministerie van Financiën, schat dat 31 tot 51 procent van alle Nederlandse trustdienstverleners zonder vergunning opereert. Daarmee vallen ze effectief buiten het toezicht van De Nederlandsche Bank.17
De grote en veelvormige schaduwtrustsector onttrekt zich juist aan die spoedwet van Kaag. Die is immers een toevoeging op de Wet Toezicht Trustkantoren 2018, die in het toezicht op vergunde trustdiensten voorziet. Investico signaleerde destijds al dat die wet gemakkelijk te ontlopen is, door een bloeiende markt van onvergunde trustdienstaanbieders in te duiken18. En precies in die schaduwsector opereren relatief veel Russische bedrijven. Om te kijken om welke Russische bedrijven het gaat deed Investico een steekproef voor De Groene Amsterdammer en Trouw (zie kader). Daarbij keken we naar de klanten van zeven trustbedrijven in Nederland: de twee grootsten, TMF en Intertrust, en vijf kleinere met van oudsher relatief veel Russische klanten.
Deze zeven kantoren hadden begin 2014 tezamen in totaal 6.600 bedrijven als klant. Ruim 5.000 daarvan verlieten sinds 2014 hun trustkantoor. Daarvan stond meer dan een kwart, 1344 bedrijven, nog altijd ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Hoewel veel van deze bedrijven hun eigenaar bewust maskeren, konden we, na handmatig onderzoek naar deze 1300 bedrijven in Nederlandse en Russische registers, rechtbankverslagen en media, ruim honderd bedrijven terugleiden naar Rusland of Belarus. Soms ging dat om relatief kleine bedrijven, zoals een kaasfabrikant of een constructiebedrijf. Vaak zijn ze op meer of minder transparante wijze gelieerd aan giganten in de energiesector, telecom, tech, of de zware industrie. Zo is in Nederland een reclamebureau gevestigd dat 26.700 reclameborden in Rusland heeft, waarvan sommige nu oorlogspropaganda faciliteren. Poetins militaire bank Promsvyazbank, opereert in Nederland vanuit een Walvis-vormig kantoor in Amsterdam19.
2,6 miljard euro aan Russisch geld
Waren in 2014 nog 305 Russische politiek prominente personen geregistreerd bij gereguleerde trustkantoren, in 2021 waren dat er nog ruim 3020. Onder de grote kantoren zijn dat er, volgens belangenvereniging Holland Quaestor, nog maximaal21tien22. We vonden in de schaduwtrustsector al 12 politiek prominente personen, onder wie een minister van economische ontwikkeling23 en een onderminister voor staatsbezit24. Dat zijn er al meer dan de ‘0 tot 10’ die volgens Holland Quaestor nog bediend worden door de grote vergunde trustkantoren. Hoewel meeste BV’s geen jaarcijfers publiceerden, vonden we onder de honderd Russische bedrijven acht bedrijven die dat wel deden. Zij zijn in ieder geval al goed voor 2,6 miljard euro aan omzet – Russisch geld dat zo ongezien door Nederland stroomt.
Het appartement van waaruit Willem Remmelink vastgoedfonds Horus25 runt, staat in schril contrast met de Moskouse appartementencomplexen die met het fonds uit de grond lijken te worden gestampt26. Horus is eigendom van een fonds in Liechtenstein, dat in de kamer van koophandel van het dwergstaatje enkel medewerkers van een trustkantoor op de eigendomspapieren heeft staan27.
Horus is volgens jaarverslagen en Russische bronnen in werkelijkheid in handen van Sergey Gordeev, voormalig Hogerhuislid en grootaandeelhouder28 van ‘s Ruslands grootste ontwikkelaar van ‘residentieel vastgoed’ – PIK Groep29. Dat zette, vooral in Moskou, hele wijken aan flatgebouwen neer, en huisvest naar eigen zeggen meer dan 2 miljoen 30 mensen. In 2015 nam Remmelink het directeurschap over van het Nederlandse trustkantoor waar Horus eerst zat, TMF31. Zonder op een specifieke casus in te gaan, laat TMF weten sinds de annexatie in de Krim in 2014 sommige cliënten te hebben laten gaan32. ‘We hebben geen controle over wat ze daarna doen, of ze een structuur liquideren, naar een ander kantoor gaan, of de niet-gereguleerde sector in gaan.’ Remmelink bericht op geen enkele manier betrokken te zijn bij trustactiviteiten, en zegt in loondienst te werken33.
NEDERLANDS RECLAMEBUREAU FACILITEERT RUSSISCHE OORLOGSPROPAGANDA
Sinds 201934 breidt PIK internationaal uit: het investeert nu ook in vastgoed in de Filippijnen. Ook die activiteiten vinden plaats vanuit een Nederlands bedrijf, PIK International BV. Dit keer is de directeur een 31-jarige componist, die tot voor kort in dezelfde zorgflat, waar jong en oud tegenwoordig samenleven, aan het Rotterdamse Zuidplein woonde35. Die klust, naast zijn werk in de culturele sector, klaarblijkelijk bij als algemeen directeur van de Filippijnse tak van een van de grootste bedrijven van Rusland36. Het eerste bouwwerk in Manilla is inmiddels in aanbouw: een luxueus complex van 29 verdiepingen van ‘Europese kwaliteit.37‘
Het verhaal moet er nu maar ‘ns uit, kopt een artikel38 van Trouw uit 1999. Het is een biecht van de Nederlandse advocaat Willem Remmelink. Remmelink vertrekt in de jaren tachtig naar de Verenigde Staten: ‘Ik was jong, advocaat, homo en Europeaan, een ideale mix om in New Yorkpopulair te zijn.’ De jurist begint voor zichzelf en regelt licenties en belastingen voor Europese klanten. Duikt de culturele wereld en de filantropie in, huurt een huis aan Miami Beach.
Uiteindelijk overtreft zijn leefstijl zijn inkomsten – en Remmelink, zo impliceert het artikel, ‘vult de gaten in zijn budget’ aan met geld van zijn cliënten. Tot zijn vriend, een balletdanser, op een ochtend de voordeur opendoet voor twee detectives. Remmelink wordt veroordeeld tot 2 tot 7 jaar. Hij zit zijn jaren uit in de Altona-gevangenis, op de grens tussen Canada en Amerika aan de Devil’s Den Road. 39
In dienst bij Russische superrijken
In onze database komt Remmelink vanaf 2015 naar voren als directeur voor de BV van vastgoedmagnaat Sergey Gordeev. Maar hij werkt dan al langer voor Russische superrijken, blijkt uit de Pandora Papers, een lek van trustkantoren in belastingparadijzen in handen van aan het International Consortium of Investigative Journalists, gedeeld met Investico. In 2006 wordt Remmelink ‘zelfstandig bevoegd’ directeur van SAFMAR B.V., volgens een uittreksel uit de Kamer van Koophandel historisch een ‘verhandelaar inemissierechten’ – gevestigd op een adres van Remmelink. Maar hij is alleen directeur voor de Nederlandse autoriteiten: volgens een contract uit het Pandora-lek heeft Remmelink in werkelijkheid geen enkele zeggenschap over het bedrijf40.
Remmelink krijgt, volgens een ander document uit het Pandora-lek, opdracht om met miljoenen euro’s aan aandelen te schuiven tussen de Nederlandse BV en een bedrijf op Cyprus. Beide bedrijven blijken, via een chique adres in de Londense wijk Westminster, deel uit te maken van een eindeloos netwerk aan firma’s van de steenrijke Rus Mikhail Gutseriev en familie. Gutseriev, die in de privatiseringsslag in de jaren negentig fortuin maakte in de olie-industrie,staat sinds 2021 op de Britse en Europese sanctielijst–wegens zijn lange vriendschap met president Aleksandr Loekasjenko 41. Toen had Remmelink het bedrijf alweer enkele jaren verlaten. Voor de advocaat leek deschaduwtrustsector overigens geen vetpot: voor zijn diensten voor SAFMAR B.V. ontving hij ogenschijnlijk eenmalig 5000 euro42. Remmelink gaat niet in op vragen over SAFMAR.
Sommige bedrijven stapten van de door ons onderzochte trustkantoren over naar een kleiner, mogelijk minder strikt kantoor. Andere huurden een Nederlandse stroman in als bestuurder–zodat het er voor de fiscus uitziet als een doodnormaal bedrijf. Of zij knippen trustdiensten op. Dan regelen ze bijvoorbeeld een adres bij de ene aanbieder, en advisering, of een bestuurder, bij een ander. Dat gebeurt vaak via een tussenpersoon.
Iets vergelijkbaars zien we gebeurenbij Karpaty Chemical B.V., dat eigenaar is van een petrochemische fabriek in Oekraïne, zo’n honderd kilometer ten zuiden van Lviv. Tot 2017 had Karpaty Chemical B.V. een Russische eigenaar: olieconcern LukOil, maar toen had had de fabriek al jaren stilstaan43. Met de verkoop van Karpaty Chemical aan een Oekraïense en een Azerbaijaanse magnaat, van wie één voormalig topmanager was bij LukOil, draaide de fabriek weer naar hartelust: in 2019 draaide het bedrijf een omzet van 470 miljoen. 44
Ondanks de overheveling van het bedrijf van Russische in (deels) Oekraïense handen bleef de bestuurder van de BV in Nederland gelijk, zij het nu via een management-bv: de 78-jarige Rumoldus de Schutter–die ook nog altijd drie Nederlandse BV’s van LukOil bestuurt45. Karpaty Chemical verliet trustkantoor TMF in 2015.
Karpaty Chemical B.V. krijgt bovendien beschikking over een adres in een kantoorpand in het Betuwse Geldermalsen–op een industrieterrein waar voornamelijk lesauto’s en trekkers passeren. Daar is ook een ander bedrijf van De Schutter gevestigd, dat ‘buitenlandse bedrijven assisteert met het opzetten en ontwikkelen van bedrijfsactiviteit in Nederland46.’ Volgens de website47 heeft De Schutter achttien jaar ervaring in het verlenen van trustdiensten, maar geen van zijn bedrijven heeft als zodanig een vergunning bij de DNB48. De Schutter zegt in reactie niets van doen te hebben met trustdienstverlening49.
Legale of illegale trustdienst
‘Mogelijk levert de bestuurder, via een omweg, adresverlening aan het bedrijf,’ zegt Cees Schaap, financieel forensisch onderzoeker en voormalig fraude-officier van justitie,op de anoniem voorgelegde casuïstiek50. Als iemand twéé vormen van trustdienstverlening aanbiedt, dan kwalificeert hij als illegaal, vertelt Schaap – ook als dat indirect gebeurt51.
Vastgoedfonds Horus, dat sinds enkele weken gevestigd is op het woonadres van de Nederlandse bestuurder van het bedrijf, is een duidelijker geval. ‘Bestuursdiensten én een adres verlenen, dat kwalificeert volmondig als een illegale trustdienst.’
‘Maar het is heel moeilijk om duidelijk onderscheid te maken tussen wat wel en wat niet illegaal is,’ voegt Schaap toe. Een beproefde methode om de Wet Toezicht Trustkantoren te ontlopen, is het in loondienst nemen van een bestuurder. Ook de bestuurder van Horus is, naar eigen zeggen, in dienst bij de BV. Zo’n arbeidsovereenkomst is naar de letter van de wet geen trustdienst maar gaat, volgens de toezichthouder, ‘op z’n minst in tegen de geest van de wet52.’
Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra zei half april in een kamerbrief dat in het handhaven van sancties in Nederland tot dan toe ‘in het algemeen’ voorspoedig en naar behoren is gehandeld, ondanks negatieve pers die anderszins schrijft. Al kon ‘niet geheel kan worden uitgesloten dat er zich Russische bezittingen in Nederland bevinden die zijn verboden met gesanctioneerde (rechts)personen maar waar de relatie lastig is vast te stellen door doelbewust complex opgezette eigendomsstructuren53.’
Oud-minister Stef Blok kreeg afgelopen zes weken de opdracht te verifiëren dat er niets gemist is bij het handhaven van sancties. Hij kwam tot dezelfde conclusie. In het rapport, dat hij afgelopen vrijdag indiende, concludeert hij vooralsnog geen aanwijzingen gevonden te hebben dat er zaken gemist zijn is de bevriezingen van Russisch geld. Toch wordt, door een datateam, nog steeds gezocht naar relaties met gesanctioneerde personen. Ook Blok loopt tegen complexe grensoverschrijdende constructies aan – lastig te ontwarren voor Nederlandse54handhavers55.
Het datateam, dat tot nu toe enkele jachten en entiteiten vond die verbonden zijn aan Russen die op de sanctielijst staan, doet half mei nog steeds onderzoek, blijkt uit vragen van Investico aan de sanctiecoördinator. De door Kaag ingediende spoedwet die dienstverlening van Nederlandse trustkantoren aan Russen moet verbieden, ziet niet toe op illegale trustdienstverlening. In opdracht van het Ministerie van Financiën loopt momenteel een onderzoek naar de levensvatbaarheid van de trustsector in het geheel, wegens de ‘hoge integriteitsrisico’s’ die met trustdienstverlening gepaard gaan56.
‘Het had gewoon nooit zover moeten komen,’ zegt advocaat Yvo Amar57, gespecialiseerd in het sanctierecht. ‘We wisten allemaal dat er in Nederland allerlei shady bedrijfsstructuren actief zijn. Dat hebben we jarenlang ook aangemoedigd, door ons fijne investeringsklimaat te promoten.’ Volgens Amar valt helemaal niet vast te stellen of Nederland tot nu toe juist handelde in het handhaven van sancties. Zelf kreeg Amar, die advies verleent op het gebied van sanctiewetgeving, adviesvragen van trustkantoren. Russische klanten vroegen de kantoren tóch die ene transactie te doen, of met vermogen te schuiven op papier. Dan moest Amar vertellen dat die acties onwettig zijn. ‘Het is niet vast te stellen wat nog is weggeglipt maar ik kan je op een briefje geven dat het gebeurd is. En als dat al bij een cliënt van mij gebeurt, een vergund trustkantoor, dan daarbuiten zeker.’
Celstraf en vijf miljoen euro boete
Onvergunde trustdiensten zijn niet per definitie verboden, maar wie het randje overgaat, riskeert tegenwoordig veel. Althans, op papier. De Nederlandsche Bank kan, voor het illegaal verlenen van trustdiensten, een bestuurlijke boete opleggen tot vijf miljoen euro, en een celstraf tot twee jaar.
DNB controleert echter ‘voornamelijk’ op basis van meldingen, laat ze in reactie op vragen weten58. Die ontvangt ze ‘incidenteel59’. Sinds de invoering van de Wet Toezicht Trustkantoren 2018 zegt de DNB vier bestuurlijke boetes te hebben uitgedeeld voor het illegaal verlenen van trustdiensten. Eén daarvan was voor trustkantoor Blaustein, dat activiteiten bleef verrichten nadat DNB de vergunning van het kantoor ingetrokken had wegens belastingontduiking, valsheid in geschrifte, mensensmokkel, oplichting60 en witwassen61.
De Nederlandse trustsector verwelkomde jarenlang twijfelachtige bedrijven met open armen. Toen bleek dat veel trustkantoren het wel heel bont hadden gemaakt werd de sector aangesproken en kwam er strenge regulering voor de vergunde kantoren. Maar de illegale trustsector bleef ongemoeid en dus liep het water naar het laagste punt. Zo ontstond er een nóg groter probleem: niet alleen is er een plek waar shady bedrijven alsnog naartoe kunnen gaan, er is ook nog eens totaal geen zicht meer op. ‘En als je toch al buiten het toezicht opereert is het makkelijk om je met deze sancties vrijer te voelen om toch die betaling te verrichten, de transactie te doen, een structuur te verhangen,’ zegt advocaat Amar. ‘De enige reden waarom je niet onder het toezicht van DNB wil vallen, is omdat je iets te verbergen hebt.’
We publiceren hier ook een nieuwsbericht van dit onderzoek. In een eerdere versie van dit bericht stond dat Sergey Gordeev voormalig Doema-lid was. Gordeev was echter lid van de Federatieraad, het Russische Hogerhuis.
OVER DIT ONDERZOEK
Investico onderzocht voor dit onderzoek de voormalig klanten van zeven trustkantoren, namelijk TMF, Intertrust, C-Corp, ITPS, Cis Management, BlauStein en United Trust. Om die bedrijven te identificeren vergeleek Investico lijsten met concernrelaties van trustkantoren, afkomstig uit de Kamer van Koophandel, op twee verschillende ijkpunten. Afhankelijk van de beschikbaarheid van data waren dit lijsten uit de periode 2012-2014 en een lijst van april 2022. We turfden alle bedrijven waarvan het trustkantoor tussen 2012-2014 nog bestuurder dan wel eigenaar was, maar in 2022 niet meer. Een deel van die bedrijven werd sinds 2012-2014 opgeheven. Een kwart is nog actief en opereert nu op andere wijze, met dan wel zonder gebruik van (onvergunde) trustdienstverlening.
De Europese Unie heeft Servië geprezen voor zijn inzet voor “fundamentele hervormingen”, en het streven van het land naar lidmaatschap wordt steeds groter. Ondertussen komt er in Belgrado een campagne van druk en intimidatie tegen onafhankelijke journalisten op gang.
“Ik zal jullie allemaal doden en verbranden”, luidde de tweet.
“Vorige week kregen we nog een aantal bedreigingen, waaronder deze”, zegt Stevan Dojčinović, de 36-jarige hoofdredacteur van KRIK.
Sinds de oprichting in 2015 heeft het bekroonde Servische onderzoeksbureau en het OCCRP-ledencentrum talloze plannen ontdekt waarbij criminelen , corrupte functionarissen of beide tegelijk betrokken zijn . In ruil daarvoor heeft de staf van 14 jonge journalisten van KRIK de druk weerstaan die de meeste mensen zich nauwelijks kunnen voorstellen.
“Ik heb alles meegemaakt wat er de afgelopen zes jaar is gebeurd”, zegt Dojčinović. “Het is gek als het zo is, op één plek. Spionage, deportaties, mediacampagnes, onderzoeken, bedreigingen.”
Eerder dit jaar beleefde KRIK misschien wel het gevaarlijkste moment tot nu toe, toen de kwaadaardige, door de overheid gelieerde roddelbladen een doelwit op Dojčinović’s rug schilderden door hem te associëren met een moorddadige criminele groep. Maar nu komen de dreigementen uit een andere richting: het Servische rechtssysteem. Met drie nieuwe rechtszaken die vorige maand zijn ingediend, wordt KRIK nu geconfronteerd met een ongelooflijke negen zaken tegelijk.
De campagne tegen de outlet staat in schril contrast met de lof die de Servische regering van de Europese Unie heeft gekregen over haar hervormingsinspanningen.
“Je hebt veel werk verzet. Dit harde werk wordt beloond’, zei Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, tijdens een recent bezoek . “Het is geweldig om de vooruitgang te zien.”
Tot haar toehoorders behoorde de Servische president Vučić, die ze drie keer toesprak met ‘beste Aleksandar’. En hoewel ze opmerkte dat het land nog werk te doen had, leek het probleem een kwestie van niet-voldoende technische competentie. “Het is essentieel om vooruitgang te boeken op het gebied van de rechtsstaat”, zei ze. “Ik weet dat je eraan werkt.”
Ondertussen hebben bijna alle mannen die KRIK hebben aangeklaagd een connectie met Vučić of zijn regerende partij. Een daarvan is het hoofd van de inlichtingendienst. Een ander, die familieleden in het parlement heeft, sloot zich aan bij Vučić op het campagnepad. En iemand die geen geldelijke schadevergoeding vroeg, maar gevangenisstraf voor twee KRIK-verslaggevers, is de kum van de president – een heilige aanduiding die ongeveer gelijk staat aan een bloedbroeder.
Sommige van de eisers die KRIK aanklagen. Krediet: KRIK
Hun rechtszaken vertegenwoordigen “een nieuwe poging van de regerende partij om onderzoeksjournalisten het zwijgen op te leggen en te criminaliseren”, zegt Maja Bjeloš, een onderzoeker bij het Belgrado Centrum voor Veiligheidsbeleid. “De media en het maatschappelijk middenveld in Servië worden gezien als ‘vijanden van de staat’ omdat ze een corrigerende factor vormen en een van de weinige belemmeringen zijn voor volledige autocratie.”
Sommigen zouden het niet eens zijn met deze grimmige beoordeling, wat erop wijst hoe ver Servië is gekomen.
Het is amper 20 jaar geleden sinds de omverwerping van Slobodan Milošević, een corrupte demagoog die regeerde sinds de dagen van communistisch Joegoslavië. Sindsdien is de Servische economie met grote sprongen gegroeid. Het heeft vooruitgang geboekt bij het normaliseren van zijn betrekkingen met Kosovo, een grotendeels islamitisch land dat zich heeft afgescheiden en zijn onafhankelijkheid heeft uitgeroepen. En het heeft stap na stap gezet om zijn instellingen in overeenstemming te brengen met de EU-normen. Slechts enkele weken geleden boekte het toetredingsproces van het land opnieuw vooruitgang , met de opening van verschillende nieuwe onderhandelingsclusters.
Maar de meedogenloze campagne die tegen KRIK is ontketend, illustreert de dwaasheid van het behandelen van de oprichting van een democratie als een afvinkoefening. Als reactie op kritiek heeft de Servische regering mediastrategieën, actieplannen en zoveel werkgroepen gecreëerd dat ze moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Er is een functionerend rechtssysteem – journalisten worden immers routinematig vervolgd, zelfs in ’s werelds meest democratische landen.
Maar dit als vooruitgang beschouwen, zeggen experts , is weinig meer dan leeg formalisme.
“Alle wetten op papier lijken erg op wat we zouden kunnen tegenkomen in het VK, Canada of Duitsland”, zegt Jasmin Mujanović, politicoloog en specialist in Zuidoost-Europa. “Maar het is in hoe de wetten daadwerkelijk worden toegepast, of hoe de instellingen werken, dat we hun ware aard zien.”
Als hij dit negeert, zegt hij, gunt hij de Servische president een laagje plausibele ontkenning.
“Zodra [de rechtszaken] aan de orde komen bij de Europese Commissie, zal zijn argument zijn: ‘Waar heb je het over? Dit is de onafhankelijke rechterlijke macht, dit is de onafhankelijke officier van justitie. Ik ben de voorzitter. Ik kan onmogelijk ingrijpen.’”
Zo zien de journalisten van KRIK het ook.
“Het is alsof we doen alsof we een democratie zijn”, zegt Bojana Jovanović, adjunct-hoofdredacteur van de outlet. ‘En omdat het een democratie is, kan iedereen een aanklacht indienen of iemand anders aanklagen. Ik denk dat dat de verklaring zal zijn van onze regering en van de regerende partij. Maar dit zijn zeker meer dan gewone rechtszaken, want de meeste mensen zijn aangesloten op het systeem.”
De rechtszaken, die variëren van twijfelachtig tot absurd, zijn inderdaad buitengewoon.
In één geval hebben drie politieagenten Jovanović aangeklaagd wegens een verhaal geschreven door een andere KRIK-journalist genaamd Bojana. In een andere zaak werd een zakenman aangeklaagd wegens reputatieschade en mentale angst omdat KRIK hem beschreef als een “beschuldigde narco-baas” – in een verhaal over hoe hij terecht staat voor het kweken van meer dan een ton marihuana. En in de strafzaak die is aangespannen door Vučić’s ‘bloedbroer’, vraagt hij de rechtbank om twee KRIK-reporters op te sluiten voor het publiceren van zijn ‘persoonlijke informatie’, hoewel het verhaal alleen zijn bedrijven en offshore-bedrijven onderzoekt.
Maar hoewel veel van de pakken een komisch element hebben, is er niets grappigs aan de dreiging die ze vormen. Als KRIK ze allemaal verliest, zou de schade oplopen tot bijna een miljoen dollar, of drie keer het jaarlijkse budget. Zelfs als de outlet alles wint, zal het met aanzienlijke juridische kosten worden geconfronteerd.
Misschien nog schadelijker zijn de talloze uren die verslaggevers en redacteuren moeten besteden aan juridische strijd in plaats van aan journalistiek.
“We moeten samenwerken met onze advocaten, we moeten ons voorbereiden op processen, we moeten naar hoorzittingen gaan, en dat betekent dat we veel tijd moeten besteden aan vechten”, zegt Jovanović. “Het is niet alleen het geld, het is de tijd. En tijd betekent dat ons werk wacht tot we erop terugkomen.”
Het KRIK-team. Krediet: KRIK
Er zit een extra element van absurditeit in het feit dat al dit zorgvuldige werk rechtszaken betreft die weinig met de feiten te maken hebben. Een hint is dat geen van de zogenaamd benadeelde partijen ooit contact heeft opgenomen met KRIK om correcties of verduidelijkingen te vragen. In veel gevallen reageerden ze niet eens op verzoeken om commentaar vóór publicatie.
“Ze geven eigenlijk niet zo veel om de resultaten”, zegt Rade Đurić, een advocaat bij de Independent Journalists’ Association of Serbia. “Het is niet eens een klap voor de begroting. Het idee is om een specifieke situatie te creëren in de redactieruimte van KRIK. Het is een soort enorme druk.”
Afgezien van de bijzonderheden van de claims, merken zowel KRIK-journalisten als externe experts op, moet de juridische aanval worden gezien in de context van een grotere door de staat aangestuurde stroom van misbruik die via vele kanalen stroomt. Afgezien van rechtszaken en officiële onderzoeken, heeft de outlet te maken gehad met een stortvloed van laster van parlementsleden en, misschien nog gevaarlijker, populaire pro-regime tabloids .
“Dit is de specialiteit van Servië”, zegt Dojčinović. “Brutale mediacampagnes die iedereen genadeloos verpletteren.”
“KRIK – Belivuk’s private media”, luidt de titel op een voorpagina van een Servische tabloid, die de outlet in verband brengt met een bekende crimineel. Andere regeringsgezinde media meldden op een vergelijkbare manier. Krediet: CRD Europa/Twitter
“Letterlijk elke week, soms elke dag, sta ik in pro-regeringskanalen waar ze me presenteren als een spion, een buitenlandse agent, een maffiafiguur of een terrorist”, zegt hij. “Ze onthullen ook details uit mijn privéleven. Mijn chatgesprek met mijn ex-vriendin stond in de kranten.”
Het unitaire karakter van de aanvallen – van de pers, van de staat, van individuele functionarissen – is moeilijk te bewijzen, maar de aanhangers van KRIK weten het wanneer ze het zien.
Wanneer topfunctionarissen een verhaal niet leuk vinden, “reageren de redacteuren en eigenaren van de roddelbladen onmiddellijk”, zegt Đurić. “Allereerst persoonlijk, op sociale netwerken. Een paar uur later of de volgende dag heb je een reactie in de roddelbladen.”
“Ik kan ze niet rechtstreeks [met cijfers van de overheid] in verband brengen, ik heb geen bewijs”, geeft hij toe. “Maar als je dat soort reactie in 10 of 30 minuten ziet, kun je zien dat ze ze verdedigen. Bovendien worden al deze roddelbladen medegefinancierd door de staat.”
In een dergelijke omgeving klinken de garanties van de staat dat het structuren creëert om journalisten te beschermen hol. Soms doen ze nuttig werk, zegt Đurić. Maar zijn organisatie stapte , samen met een aantal anderen, uit een werkgroep die door de regering was bijeengeroepen toen het stil bleef in het licht van de aanval van de roddelbladen op KRIK eerder dit jaar.
“In die regeringsgroep hebben we enkele leden van de uitvoerende macht, die eigenlijk het grootste probleem zijn”, zegt Đurić. “Hoe kunnen we met ze praten? Als de concrete druk begint bij de premier en u zit in dezelfde kamer met de premier? Waar valt er over te praten, als ze gisteravond met de druk zijn begonnen?”
Artikel 19, een internationale organisatie die de vrijheid van meningsuiting bevordert, voerde eerder dit jaar een virtuele onderzoeksmissie naar Servië. Na ontmoetingen met regeringsfunctionarissen, journalisten en specialisten concludeerde het rapport dat de omgeving voor de veiligheid van journalisten was verslechterd, en wees erop dat de staatsinspanningen ontoereikend waren.
“Je kunt al deze papieren tijgers vestigen”, zegt Sarah Clarke, hoofd van artikel 19 voor Europa en Centraal-Azië. “Maar zonder politieke wil kan er niets gebeuren.”
“Servië heeft de plicht om een stimulerende omgeving te creëren voor mediavrijheid”, zegt ze. “Zij zijn niet. Ze creëren een beperkende en gevaarlijke omgeving door een gebrek aan sancties voor de politieke retoriek die tegen journalisten wordt gebruikt. En we weten waar die taal vandaan komt: op het hoogste machtsniveau.”
Wat betekent dit voor de Europese Unie, die “respect voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten” tot haar meest fundamentele waarden verkondigt ?
“Ze luisteren naar onze zorgen”, zegt Roberta Taveri, een artikel 19-specialist op het gebied van mediavrijheid. “Wat ze eigenlijk doen, is een beetje onduidelijk, omdat de situatie niet per se verbetert, behalve op formeel niveau.”
Maar het logge EU-toetredingsproces vordert.
“Traditioneel is de EU eigenlijk alleen geïnteresseerd in een zeer oppervlakkige afvinklijst”, zegt Mujanović. “Dit is geen recent fenomeen, de uitgesproken democratische neergang in Servië. En toch heeft de huidige Commissie met enige regelmaat Servië geprezen voor zijn hervormingen.” (Het kantoor van president von der Leyen heeft niet gereageerd op verzoeken om commentaar.)
Zoals politicologen nooit moe worden uit te leggen, zijn zelfs de beste instellingen hol, tenzij ze doordrongen zijn van een bezielende democratische geest – een wil om ze te gebruiken voor democratische doeleinden.
In Servië zegt Mujanović: “de geest in de machine is geen geest. Het is maar een lijk.”
25 mei 2021 Stas Ivashkevich (Belsat), Olga Ratmirova (Belsat), Ales Yarashevich (Belsat) en Bojana Jovanovic (KRIK)
Wit-Rusland heeft voor ongeveer $ 1 miljard aan land weggegeven aan bouwbedrijven die eigendom zijn van de goed verbonden familie Karić in Servië.
Belangrijkste bevindingen
De autoritaire Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko heeft voor ongeveer $ 1 miljard aan eersteklas onroerend goed in Minsk overgedragen aan bouwbedrijven die banden hebben met de familie Karić.
Hun houdstermaatschappij, Dana Holdings, werd door de EU gesanctioneerd voor het steunen van en profiteren van het regime van Loekasjenko.
Dagen voordat EU-sancties tegen Dana Holdings werden aangekondigd, werd het als eigenaar van meerdere bouwbedrijven van de familie Karić vervangen door een bedrijf uit de Verenigde Arabische Emiraten, waardoor ze zaken konden blijven doen in Europa.
Het bedrijf in de VAE, Enterprise Developments Holding Limited, is eigendom van een man met een naam die lijkt op die van een uitvoerend directeur van Dana Holdings.
Toen de gemeenteraad van Minsk in 2008 de winnaar van een architectuurwedstrijd aankondigde, was het plan voor het futuristische project ambitieus. Glazen torens kronkelden als kurkentrekkers en omhulden een 300 meter hoge wolkenkrabber, terwijl gondels in Venetië-stijl een kanaal tussen woonblokken doorkruisten.
Het winnende ontwerp, dat de vuurtoren van Minsk werd gedoopt, beloofde administratieve en culturele gebouwen, evenals een “groene zone” en het grootste waterpark van Europa. Maar alles wat er te zien is voor het visionaire project van vandaag, zijn hoge flatgebouwen van sintelblokken die passen bij een groot deel van de Wit-Russische hoofdstad.
De winnaar van de wedstrijd, Zomex Investment, was eigendom van een familie van Servische zakenlieden die nauwe banden hadden met de sterke president van Wit-Rusland, Alexander Loekasjenko. Zomex kreeg enorme belastingvoordelen en staatsmiddelen om de bouw te ondersteunen, en kreeg bij presidentieel decreet gratis land in het centrum van de stad .
Meerdere projecten van Zomex en twee aangesloten bedrijven – Dana Astra en Belinte Robe – volgden hetzelfde patroon: grote beloften en genereuze overheidssteun voor ambitieuze plannen die nooit uitkomen. Ondanks het herhaalde falen van de bedrijven om in opdracht gemaakte projecten te leveren, blijven ze contracten binnenhalen.
Toen verslaggevers kadastrale gegevens analyseerden, ontdekten ze dat Zomex (dat onlangs zijn naam veranderde in Emirates Blue Sky), Dana Astra en Belinte Robes momenteel ten minste 11 bouwprojecten rond Minsk hebben. De drie bedrijven zijn de grootste ontwikkelaars in de stad en hebben samen meer dan 400 hectare grond gekregen, ter waarde van ongeveer 1 miljard dollar.
Verslaggevers ontdekten ook dat de eigenaar van die bedrijven een geheimzinnige zakelijke manoeuvre uitvoerde waardoor hij kon blijven profiteren van liefdesovereenkomsten met de regering van Loekasjenko, terwijl hij de sancties van de Europese Unie ontweken.
Tot eind vorig jaar waren alle drie de bedrijven eigendom van Dana Holdings. Dat bedrijf is geregistreerd in Cyprus en was tot voor kort eigendom van Nebojsa Karić, lid van een rijke en invloedrijke Servische familie met uitgebreide zakelijke belangen in Wit-Rusland.
In december 2020 plaatste de Europese Unie Dana Holdings op de zwarte lijst omdat ze ‘ profiteerde van en steunde ‘ aan het regime van Loekasjenko, dat internationale woede heeft gewekt vanwege het brute optreden tegen vreedzame demonstranten die een vervalste stem afwijzen en eerlijke verkiezingen eisen.
De familie Karić had misschien vooruitgelopen op de verhuizing van de EU. Enkele dagen voordat de sancties werden aangekondigd, werd Dana Holdings verwijderd als eigenaar van de drie vastgoedontwikkelingsbedrijven en vervangen door een in de Verenigde Arabische Emiraten geregistreerd bedrijf genaamd Enterprise Developments Holding Limited.
De directeur en eigenaar van Enterprise Developments is Mostafa el-Tobgy, volgens bedrijfsregistratiedocumenten die zijn verkregen door verslaggevers. In 2013 identificeerde een Dana Holdings-advertentie op de populaire Wit-Russische nieuwssite TUT. By een man genaamd Mustafa Al Tobgy als uitvoerend directeur van Dana Holdings.
De Karić-bedrijven zijn technisch gezien niet langer eigendom van Dana Holdings, maar kunnen nu EU-sancties omzeilen en hun banden met Loekasjenko blijven verzilveren.
Gevraagd naar deze verandering van eigenaar, antwoordde Vibor Mulić, voorzitter van de raad van bestuur van Dana Holdings: “Alle beslissingen voorafgaand aan de sancties, zoals veranderingen in eigendom, waren puur om zakelijke redenen en werden veel eerder genomen.”
Hij weigerde commentaar te geven op de sancties die aan Dana Holdings waren opgelegd en merkte op dat het bedrijf midden in een juridisch beroep tegen de beslissing zat.
Hij ontkende dat de Karićs een bevoorrechte relatie hadden met Loekasjenko.
“Er is alleen een relatie tussen Dana Astra en het Nationaal Olympisch Comité”, zei Mulic, verwijzend naar de sponsoring door het bedrijf van het Olympisch Comité van Wit-Rusland, waarvan de vice-president de zoon van Loekasjenko is.
Van communisme tot kleptocratie
Al meer dan een decennium wordt Wit-Rusland aangemoedigd door internationale instellingen zoals de Wereldbank om afstand te nemen van de staatseconomie die in de Sovjettijd was verankerd. Maar in plaats van een markteconomie is er een systeem van vriendjeskapitalisme ontstaan dat goed verbonden particuliere bedrijven ten goede komt. Topambtenaren, of hun gevolmachtigden, krijgen bevoorrechte toegang tot hele industrieën en verplaatsen hun rijkdom met behulp van offshore-bedrijven het land uit.
De bouw is een van de meest lucratieve bedrijven in Wit-Rusland geworden. In 2011 was meer dan de helft van de residentiële vastgoedprojecten in Minsk nog steeds in handen van staatsbedrijven. Volgens de in Minsk gevestigde vastgoedexpert Natalya Litovskaya bouwden tegen 2020 90 procent van de nieuwe projecten in de Wit-Russische hoofdstad.
De meeste voordelen van deze hausse zijn opgelopen bij slechts drie bedrijven: Zomex Investment, Dana Astra en Belinte Robe. Hun eigenaren, de gebroeders Karić, hebben de vruchten geplukt van hun relatie met Loekasjenko, die sinds 1994 over Wit-Rusland regeert en niet langer door de EU wordt erkend als de legitieme president van het land.
Leden van de Servische familie Karić smeedden banden met Loekasjenko nadat politieke rivalen in hun thuisland halverwege de jaren 2000 onderzoek begonnen te doen naar hun bedrijf. Aanklagers beschuldigden de Karićs ervan oneerlijk te profiteren van hun bevoorrechte positie onder het regime van Slobodan Milošević, maar lieten later de aanklachten tegen hen intrekken.
De schoondochter van de president, Lilia Loekashenko, werd in 2017 in bedrijfsdocumenten vermeld als een van de plaatsvervangende directeuren van Dana Astra, hoewel een woordvoerder van de Karićs zei dat ze daar niet meer werkt. (Ze reageerde niet op een verzoek om commentaar.) Dana Astra heeft ook genoten van gratis advertenties in de staatsmedia, waaronder nieuwsprogramma’s op televisie waarin de verkoop van appartementen onder de aandacht werd gebracht.
De politieke connecties die de Karićs hebben in Wit-Rusland zijn enorm lucratief geweest.
De nettowinst van Zomex voor 2019 was meer dan $ 35 miljoen, met een winstmarge van 61 procent, veel hoger dan het branchegemiddelde. De beschikbare inkomsten voor de eerste drie kwartalen van 2020 laten een nog hogere winstmarge zien van 67,5 procent en ongeveer $ 22 miljoen verdiend. Volgens zijn afspraak met de overheid betaalt Zomex geen belasting over zijn inkomsten.
Ondanks alle voordelen die het geniet als een van de favoriete ontwikkelaars van het regime –– of misschien wel dankzij hen –– heeft Zomex consequent zijn voorstellen niet waargemaakt. De Minsk Lighthouse-wedstrijd was geen uitzondering.
Project
Actueel JuxtaposeJS Photo Credits: Before Zomex, Belsat After Zomex, Belsat
Schuif om te vergelijken: de vuurtoren van Minsk ziet er tegenwoordig heel anders uit dan het winnende ontwerp van Zomex.
In 2014 gaf de regering Dana Astra land door middel van een presidentieel decreet om “Minsk World” te ontwikkelen, een andere commerciële en woonwijk – de grootste weggeefactie voor elk bedrijf in Wit-Rusland. Het bedrijf ontving ongeveer 300 hectare, ter waarde van ongeveer $ 800 miljoen, evenals ongekende belastingvoordelen en het gebruik van de middelen van de stad voor de infrastructuur van het project.
De rechtvaardiging voor dergelijke preferentiële voorwaarden was de ambitieuze belofte van de ontwikkelaar: de bouw van een internationaal financieel centrum dat buitenlandse investeerders naar Wit-Rusland zou lokken. Tot op heden bestaat alles van Minsk World uit betonnen appartementsgebouwen.
Mulić, de voorzitter van Dana Holdings, zei dat het bedrijf de incentives heeft geërfd die waren ingebouwd in een vorig contract met een Russisch bedrijf dat zich terugtrok uit het project. “Alle premies worden toegekend op basis van de investeringswetten van de Republiek Wit-Rusland na onderhandelingen met het Uitvoerend Comité van de stad Minsk, het Ministerie van Architectuur en andere relevante instanties”, voegde hij eraan toe.
Photo Credits: Before Dana Astra, Belsat After Dana Astra, Belsat
Schuif om te vergelijken: Dana Astra beloofde een modern Internationaal Financieel Centrum te bouwen in Minsk World, maar er is maar heel weinig van het project gerealiseerd.
Net als de appartementen van de Vuurtoren van Minsk, worden de appartementen in Minsk World gefinancierd met “woonobligaties”, aankopen van onafgemaakte huizen in ruil voor een aanzienlijke korting onder de marktwaarde. Een aanzienlijk deel van de Minsk World-obligaties is gekocht door BPS-Sberbank, een Wit-Russische dochteronderneming van de Russische financiële gigant Sberbank die eigendom is van de staat. Vanaf 2020 heeft de bank voor $ 140 miljoen aan woonobligaties gekocht van Zomex – bijna de helft van de activa van het bedrijf. Belgazprombank, een andere bank in Russische handen, heeft Emirates Blue Sky meer dan $ 55 miljoen uitgeleend door middel van obligatieaankopen, vele malen meer dan de aangegeven activa van het hernoemde bedrijf.
Bedrijven van Dana Holdings haalden ook kleinere, maar daarom niet minder lucratieve, projecten binnen.
Zomex kreeg nog een stuk grond om woonhuizen te bouwen in Park Chaluskincau, een grotendeels bebost stuk van ongeveer 78 hectare nabij het centrum van Minsk. Het perceel van bijna 26 hectare is ongeveer $ 80 miljoen waard, blijkt uit cijfers van journalisten van het kadaster.
Krediet: sb.byArt Chaos, een kunstgalerie in Dana Mall, gerund door Lilia Loekasjenko, de vrouw van de zoon van president Loekasjenko, Viktor.
Terwijl Dana Astra zei dat Lilia Loekashenko niet langer voor het bedrijf werkt, staat ze nog steeds vermeld als directeur van Art Chaos, een galerie in Dana Mall. Art Chaos is eigendom van Danlance Holdings, een Cypriotisch bedrijf dat voorheen eigendom was van Dana Holdings en nu wordt vermeld als een gelieerde onderneming in hun financiële documenten.
Schilderijen geproduceerd door lokale kunstenaars en gekocht via Art Chaos, sieren de muren van appartementen die door de gebroeders Karić zijn verkocht.
Lilia Loekasjenko weigerde met verslaggevers te praten toen ze de galerie in april bezochten. Ze was bezig met het tonen van kunst aan een kleine groep gasten, naast Bogoljub Karić.
Servische Chronicles
Het succes dat leden van de familie Karić in Wit-Rusland hebben genoten, lijkt te zijn gemodelleerd naar hun speelboek uit Servië, waar ze nauwe banden met het heersende regime ontwikkelden.
Het gezin had flink geprofiteerd onder Milošević, de Servische leider die president van Joegoslavië was, en hield toezicht op het gewelddadige uiteenvallen van het voormalige land. Maar in 2000 werd Milošević in Den Haag berecht wegens oorlogsmisdaden en werden leden van zijn regering met sancties getroffen. Vijf leden van de familie Karić werden ook op de lijsten met reisverboden van de EU en de VS geplaatst.
De nieuwe Servische regering stelde een nieuwe wet op om belastingen te innen op “extra winsten” van de kleine groep bedrijven en individuen die tijdens het vorige regime speciale voordelen genoten. Bovenaan de lijst stond de familie Karić, die in 2004, nadat de wet was aangenomen, 35 miljoen euro aan belastingen betaalde over haar “extra winst”.
In hetzelfde jaar rende Bogoljub Karić tevergeefs naar de president die een partij vertegenwoordigde die hij oprichtte, de Kracht van Servië Beweging, die een centrumrechts, pro-zakelijk platform heeft.
In 2006 zijn officieren van justitie een onderzoek gestart naar de familiebedrijven. Sreten en Bogoljub Karić ontvluchtten het land en ontsnapten aan arrestatiebevelen op beschuldiging van belastingontduiking, wanbeheer van miljoenen dollars en het witwassen van geld.
Details van de beschuldigingen tegen familieleden van Karić werden gevonden in documenten van drie onderzoeken die door verslaggevers waren verkregen.
De broers Bogoljub, Sreten, Dragomir en Zoran Karić, evenals hun zus, Olivera Nedeljković, werden verdacht van het illegaal overmaken van geld van Mobitel, een telecombedrijf dat ze samen met de staat bezaten, naar hun eigen privébedrijven. Aanklagers beweerden dat de broers en zussen erin waren geslaagd om meer dan 60 miljoen euro uit Mobitel te halen door middel van verschillende vormen van fraude, waaronder fictieve contracten en facturen, en miljoenen meer aan persoonlijke uitgaven hebben uitgegeven.
(De voorzitter van Dana Holdings zei dat de onderzoeken destijds ‘wraak’ waren van de premier voor de steun van Bogoljub Karić aan een andere politieke kandidaat.)
De Servische autoriteiten vaardigden internationale bevelen uit tegen Bogoljub en Sreten Karić, die tijd kochten in Rusland en Wit-Rusland, in afwachting van een verandering in het politieke klimaat.
De politieke wind keerde in hun voordeel toen de bondgenoten van Milošević bij de verkiezingen van 2012 weer aan de macht kwamen. De Kracht van Servië-beweging van Bogoljub Karic maakte nu deel uit van de nieuwe coalitieregering. Terwijl Bogoljub op dat moment nog op de vlucht was voor de Servische autoriteiten, werden zijn vrouw, Milanka, en broer, Dragomir, beiden verkozen in het parlement.
De zaken tegen Bogoljub en Sreten Karić bleven een tijdlang lopen, ondanks hun nieuwe politiek machtige bondgenoten. In 2013 legde de toenmalige president van Servië, Tomislav Nikolić, tijdens een staatsbezoek aan Wit-Rusland zelfs de symbolische hoeksteen voor het Minsk Lighthouse-project. Twee jaar later had Nikolić volgens Wit-Russische media een ontmoeting met Bogoljub Karić in Minsk en legde hij samen met president Loekasjenko de hoeksteen van de stichting van Minsk World.
Nikolić zei dat hij in 2016 ook een ontmoeting had met Bogoljub Karić in Rusland, waar hij de zakenman vertelde dat hij de rechterlijke macht niet in zijn voordeel kon beïnvloeden.
Alle drie de zaken tegen de gebroeders Karić werden later dat jaar echter gesloten. Een rechtbank schortte de procedure in één zaak op, daarbij verwijzend naar een verlopen verjaringstermijn, terwijl officieren van justitie beweerden dat er bewijs verloren was gegaan in het ene onderzoek en de indiening van ontlastend bewijs in een ander.
In december 2016, tien jaar nadat ze hun land waren ontvlucht, keerden Sreten en Bogoljub triomfantelijk vanuit Minsk terug naar Belgrado met een privéjet. Tijdens hun zelfopgelegde ballingschap hadden ze een lucratieve relatie gesmeed met de Wit-Russische president.
In 2019, toen Loekasjenko een officieel bezoek bracht aan Servië, werd hij vergezeld door Dragomir Karić, die zowel als parlementslid als honorair consul van Wit-Rusland in Belgrado fungeert.
Tijdens een persconferentie na zijn ontmoeting met de Servische president Aleksandar Vučić, herinnerde Loekasjenko zich dat hij de broers Karić in Wit-Rusland had verwelkomd nadat ze waren gevlucht in hun thuisland, en hij prees het succes van Dana Astra.
“Het is een van de meest succesvolle en een van de rijkste bedrijven ter wereld, die wonderen doet in de bouw”, zei Loekasjenko.
Onder grote veiligheidsmaatregelen is in Berlijn het proces begonnen tegen een Rus die verdacht wordt van moord op een voormalige Tsjetsjeense vrijheidsstrijder, in augustus vorig jaar op klaarlichte dag in een park in de Duitse hoofdstad. Met de vijftiger zit tegelijk ook de Russische staat in het beklaagdenbankje want volgens het federale parket gaat het om een huurmoord in opdracht van Moskou.
Vadim Sokolov alias Vadim Krasikov – zijn echte naam is volgens de rechtbankvoorzitter onduidelijk, reden waarom hij wordt aangesproken met ‘heer verdachte’- zweeg tot nu toe. Volgens zijn advocaten zal hij dat voorlopig blijven doen. Ze lazen wel een persoonlijke verklaring voor waarin hun cliënt stelt dat hij niet de 55-jarige Vadim Krasikov is, maar de 50-jarige Vadim Sokolov.
De Rus verhuisde in december van de gevangenis in Moabit, de multiculturele wijk waar de moord plaatsvond, naar een zwaarbeveiligde afdeling van de gevangenis in het stadsdeel Tegel. Dit omdat de Duitse BVD aanwijzingen had dat geprobeerd zou worden hem voorgoed het zwijgen op te leggen.
Het federale parket beschuldigt de Rus ervan op 23 augustus 2019 omstreeks 12.00 uur een 40-jarige Georgiër van Tsjetsjeense afkomst te hebben doodgeschoten. Hij benaderde zijn slachtoffer van achteren per fiets, schoot hem van de zijkant in zijn bovenlichaam met een pistool met geluidsdemper om de veertiger daarna nog tweemaal in het hoofd te schieten toen hij op de grond lag. ,,Overheidsinstanties van de Russische Federatie hadden de beschuldigde het bevel gegeven het slachtoffer te liquideren”, las federaal aanklager Ronald Georg voor uit de aanklacht. ,,Dit vanuit verraderlijke, hebzuchtige of uit andere motieven.’’
Een Russische adviseur van het Kremlin is eerder dit jaar in Nederland actief geweest rondom het MH17-proces. De man zaaide via verschillende platformen twijfel over de oorzaak van de ramp. Eerder deed hij hetzelfde rondom de Amerikaanse congresverkiezingen in 2018.
Aleksandr Malkevitsj woonde op 9 maart met een accreditatie het MH17-proces bij, blijkt uit onderzoek van NRC. Ook was hij twee dagen eerder in Den Haag, bij een vertoning van een documentaire waarin twijfel wordt gezaaid over het MH17-onderzoek.
In een boek dat Malkevitsj uitbracht, wordt daarbij beweerd dat het toestel neerstortte door een storm, en niet omdat het geraakt werd door een BUK-raket. Filmpjes over die theorie werden onlangs door YouTube verwijderd vanwege desinformatie.
Eerder werd Malkevitsj de toegang tot de Verenigde Staten ontzegd. Daar probeerde hij kiezers te beïnvloeden in aanloop naar de congresverkiezingen van 2018. Hij deed dat met een website genaamd ‘USA Really’, die volgens de Amerikanen bedoeld was om verveeldheid te zaaien.
Trollenfabriek
In 2018 werkte de man voor een Russisch mediabedrijf dat zich met destabilisatiecampagnes bemoeit met verschillende landen. Het concern was onder meer verantwoordelijk voor de ‘Trollenfabriek‘ die nepprofielen aanmaakte en zo de Amerikaanse verkiezingen wilde sturen. Op het moment is Malkevitsj lid van de zogeheten ‘Maatschappelijke Kamer’. Dat is een Russisch adviesorgaan dat is verbonden aan president Poetin.
In de Tweede Kamer willen sommige fracties opheldering over de rol van Malkevitsj, en hoe die in ons land actief kon zijn. “Hoe kan het dat deze Russische propagandist de VS is uitgezet, maar hier wel een visum krijgt”, zegt Sjoerd Sjoerdsma van D66.
Citaat:
Eén dag voor de start van het MH17 proces verzamelen een paar honderd mensen zich onder goudkleurige kroonluchters in de Lutherse kerk in Amsterdam. Op deze zondag 8 maart organiseert alternatief medium De andere krant een congres om haar special over de MH17 te presenteren. Oud-hoogleraren Karel van Wolferen en Kees van der Pijl houden een lezing waarin ze uitleggen waarom het door Nederland geleide onderzoek naar de vliegtuigramp niet zou deugen. Maar erna stuit NRC op foto’s waarop nog een dérde man met een rossig baardje de volle kerkzaal toespreekt.
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/765a1cb4-239b-11ee-b5d3-0257d57b707f.jpg)
Sommige van de eisers die KRIK aanklagen. Krediet: KRIK
Het KRIK-team. Krediet: KRIK
“KRIK – Belivuk’s private media”, luidt de titel op een voorpagina van een Servische tabloid, die de outlet in verband brengt met een bekende crimineel. Andere regeringsgezinde media meldden op een vergelijkbare manier. Krediet: 
In het Nieuws 