Nikolaj Petrunin, een 47-jarige Russische multimiljonair én vertrouweling van Poetin, is om het leven gekomen. Officieel stierf hij aan de complicaties van Covid, maar Petrunin is niet de eerste Rusissche topman die sinds de oorlog onder verdachte omstandigheden overlijdt.
Petrunin was één van de topmanagers bij aardgasgigant Gazprom. Hiernaast was hij ook vice-voorzitter van de prestigieuze energiecommissie van het Russisch parlement. Petrunin zou gestorven zijn aan Covid-complicaties, nadat hij eerder al een maand in coma lag.
Maar zijn dood doet vragen rijzen, omdat er de afgelopen maanden wel meer belangrijke Russen aan hun einde kwamen. De doodsoorzaken die werden gegeven waren bij de een wat realistischer dan bij de ander.
Vooral de dood van Ravil Maganov, topman bij oliebedrijf Lukoil, bracht vorige maand heel wat geruchten op gang. Maganov viel naar beneden van de zesde verdieping van het ziekenhuis in Moskou. Een van de rapporten beweerde dat hij uit het raam werd geduwd, maar dat is niet officieel bevestigd. Zijn bedrijf had zich eerder uitgesproken tegen de oorlog in Oekraïne.
Ravil Maganov (67), de voorzitter van Lukoil, is overleden nadat hij uit het raam van een ziekenhuis in Moskou is gevallen mysterieuze omstandigheden. Dat meldt Reuters.
Het is niet voor het eerst dat een Russische topmagnaat opeens onder verdachte omstandigheden komt te overlijden. Maganov zou vanuit de zesde verdieping van een Moskous ziekenhuis naar beneden zijn gevallen. Volgens sommige Russische media zou het zelfs gaan om zelfmoord. Deze berichten zijn nog niet onafhankelijk te verifiëren. De Russische politie doet nu onderzoek naar de omstandigheden rond Maganov’s dood. Lukoil zou aan het begin van de strijd in Oekraïne hebben opgeroepen tot een wapenstilstand.
Ivestico onderzocht voor dit onderzoek de voormalig klanten van zeven trustkantoren, namelijk TMF, Intertrust, C-Corp, ITPS, Cis Management, BlauStein en United Trust | Beeld Trouw
‘De heer Remmelink? Elfde verdieping,’ zegt de receptiemedewerker van een grote zorgflat in Rotterdam. Vóór het gebouw op het Zuidplein, op het kruispunt van Vreewijk, Bloemhof en Tarwewijk, wappert als blijk van solidariteit de Oekraïense tweekleur. Op de begane grond van het gebouw zitten een kapsalon, een bibliotheek en een kledingreparatiewinkeltje1, en ook de Rotterdamse accordeonvereniging is er gevestigd. En in één van de 265 appartementen in het gebouw2 moet bovendien het kantoor van Horus Real Estate Fund I BV zitten, een BV met een Russische eigenaar.
De lift naar boven maakt halverwege een tussenstop. Een verzorgende met een mondkap groet ons. Op de elfde, bovenste, etage hangen slingers: er is iemand jarig geweest. In de gang hangen posters van Martha Graham en van dansers in drag. Naast één van de voordeuren staat een vaas met tulpen die aan hun laatste goede dagen begonnen zijn. Eind 2020 bijna 300 miljoen aan aandelenkapitaal op de balans van Horus, een bedrijf dat bestuurd wordt door de zeventigjarige bewoner achter deze voordeur3.
‘Je moet alle kanalen kunnen sluiten, zeker als het gaat om de oligarchen die op allerlei slimme manieren hun geld hebben weggezet,’ zegt minister Kaag van Financiën begin maart in Nieuwsuur4. Begin april5 werd oud-minister Stef Blok aangesteld als sanctiecoördinator, hij was afgelopen weken aanvoerder van twintig overheidsorganisaties die moet onderzoeken of er nog Russische bezittingen in Nederland verstopt zitten in complexe of verhullende bedrijfsstructuren6. Personen die op de sanctielijst staan zijn volgens Blok vaak ‘eigenaar via een baaierd aan tussen-bv’s’7, dat maakt het naleven van de sancties complex.
Half april8 diende minister Kaag een spoedwetsvoorstel in bij de Tweede Kamer, die alle dienstverlening van trustkantoren aan klanten in Rusland en Belarus en Belarussen moet verbieden–ongeacht of zij op een sanctielijst staan of een zogenaamd ‘hoog risico-persoon’ zijn9.
Opvallend genoeg vindt de trustsector zo’n verbod zelf prima: dat doet naar eigen zeggen nauwelijks nog zaken10 met Russen11. De sector werd afgelopen jaren al aan banden gelegd12, om te voorkomen dat vennootschappen gebruikt worden voor witwassen, fraude en terrorismefinanciering13. Deels liepen buitenlandse klanten ook zelf weg: omdat trustkantoren te duur werden, of omdat BV’s en NV’s sinds 2020 verplicht worden de werkelijke eigenaar van het bedrijf openbaar te maken14.
Terwijl het aantal trustkantoren met een vergunning afneemt15, zien toezichthouders steeds meer signalen van illegale dienstverlening16. Onderzoeksbureau SEO, dat vorig jaar onderzoek deed in opdracht van het Ministerie van Financiën, schat dat 31 tot 51 procent van alle Nederlandse trustdienstverleners zonder vergunning opereert. Daarmee vallen ze effectief buiten het toezicht van De Nederlandsche Bank.17
De grote en veelvormige schaduwtrustsector onttrekt zich juist aan die spoedwet van Kaag. Die is immers een toevoeging op de Wet Toezicht Trustkantoren 2018, die in het toezicht op vergunde trustdiensten voorziet. Investico signaleerde destijds al dat die wet gemakkelijk te ontlopen is, door een bloeiende markt van onvergunde trustdienstaanbieders in te duiken18. En precies in die schaduwsector opereren relatief veel Russische bedrijven. Om te kijken om welke Russische bedrijven het gaat deed Investico een steekproef voor De Groene Amsterdammer en Trouw (zie kader). Daarbij keken we naar de klanten van zeven trustbedrijven in Nederland: de twee grootsten, TMF en Intertrust, en vijf kleinere met van oudsher relatief veel Russische klanten.
Deze zeven kantoren hadden begin 2014 tezamen in totaal 6.600 bedrijven als klant. Ruim 5.000 daarvan verlieten sinds 2014 hun trustkantoor. Daarvan stond meer dan een kwart, 1344 bedrijven, nog altijd ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Hoewel veel van deze bedrijven hun eigenaar bewust maskeren, konden we, na handmatig onderzoek naar deze 1300 bedrijven in Nederlandse en Russische registers, rechtbankverslagen en media, ruim honderd bedrijven terugleiden naar Rusland of Belarus. Soms ging dat om relatief kleine bedrijven, zoals een kaasfabrikant of een constructiebedrijf. Vaak zijn ze op meer of minder transparante wijze gelieerd aan giganten in de energiesector, telecom, tech, of de zware industrie. Zo is in Nederland een reclamebureau gevestigd dat 26.700 reclameborden in Rusland heeft, waarvan sommige nu oorlogspropaganda faciliteren. Poetins militaire bank Promsvyazbank, opereert in Nederland vanuit een Walvis-vormig kantoor in Amsterdam19.
2,6 miljard euro aan Russisch geld
Waren in 2014 nog 305 Russische politiek prominente personen geregistreerd bij gereguleerde trustkantoren, in 2021 waren dat er nog ruim 3020. Onder de grote kantoren zijn dat er, volgens belangenvereniging Holland Quaestor, nog maximaal21tien22. We vonden in de schaduwtrustsector al 12 politiek prominente personen, onder wie een minister van economische ontwikkeling23 en een onderminister voor staatsbezit24. Dat zijn er al meer dan de ‘0 tot 10’ die volgens Holland Quaestor nog bediend worden door de grote vergunde trustkantoren. Hoewel meeste BV’s geen jaarcijfers publiceerden, vonden we onder de honderd Russische bedrijven acht bedrijven die dat wel deden. Zij zijn in ieder geval al goed voor 2,6 miljard euro aan omzet – Russisch geld dat zo ongezien door Nederland stroomt.
Het appartement van waaruit Willem Remmelink vastgoedfonds Horus25 runt, staat in schril contrast met de Moskouse appartementencomplexen die met het fonds uit de grond lijken te worden gestampt26. Horus is eigendom van een fonds in Liechtenstein, dat in de kamer van koophandel van het dwergstaatje enkel medewerkers van een trustkantoor op de eigendomspapieren heeft staan27.
Horus is volgens jaarverslagen en Russische bronnen in werkelijkheid in handen van Sergey Gordeev, voormalig Hogerhuislid en grootaandeelhouder28 van ‘s Ruslands grootste ontwikkelaar van ‘residentieel vastgoed’ – PIK Groep29. Dat zette, vooral in Moskou, hele wijken aan flatgebouwen neer, en huisvest naar eigen zeggen meer dan 2 miljoen 30 mensen. In 2015 nam Remmelink het directeurschap over van het Nederlandse trustkantoor waar Horus eerst zat, TMF31. Zonder op een specifieke casus in te gaan, laat TMF weten sinds de annexatie in de Krim in 2014 sommige cliënten te hebben laten gaan32. ‘We hebben geen controle over wat ze daarna doen, of ze een structuur liquideren, naar een ander kantoor gaan, of de niet-gereguleerde sector in gaan.’ Remmelink bericht op geen enkele manier betrokken te zijn bij trustactiviteiten, en zegt in loondienst te werken33.
NEDERLANDS RECLAMEBUREAU FACILITEERT RUSSISCHE OORLOGSPROPAGANDA
Sinds 201934 breidt PIK internationaal uit: het investeert nu ook in vastgoed in de Filippijnen. Ook die activiteiten vinden plaats vanuit een Nederlands bedrijf, PIK International BV. Dit keer is de directeur een 31-jarige componist, die tot voor kort in dezelfde zorgflat, waar jong en oud tegenwoordig samenleven, aan het Rotterdamse Zuidplein woonde35. Die klust, naast zijn werk in de culturele sector, klaarblijkelijk bij als algemeen directeur van de Filippijnse tak van een van de grootste bedrijven van Rusland36. Het eerste bouwwerk in Manilla is inmiddels in aanbouw: een luxueus complex van 29 verdiepingen van ‘Europese kwaliteit.37‘
Het verhaal moet er nu maar ‘ns uit, kopt een artikel38 van Trouw uit 1999. Het is een biecht van de Nederlandse advocaat Willem Remmelink. Remmelink vertrekt in de jaren tachtig naar de Verenigde Staten: ‘Ik was jong, advocaat, homo en Europeaan, een ideale mix om in New Yorkpopulair te zijn.’ De jurist begint voor zichzelf en regelt licenties en belastingen voor Europese klanten. Duikt de culturele wereld en de filantropie in, huurt een huis aan Miami Beach.
Uiteindelijk overtreft zijn leefstijl zijn inkomsten – en Remmelink, zo impliceert het artikel, ‘vult de gaten in zijn budget’ aan met geld van zijn cliënten. Tot zijn vriend, een balletdanser, op een ochtend de voordeur opendoet voor twee detectives. Remmelink wordt veroordeeld tot 2 tot 7 jaar. Hij zit zijn jaren uit in de Altona-gevangenis, op de grens tussen Canada en Amerika aan de Devil’s Den Road. 39
In dienst bij Russische superrijken
In onze database komt Remmelink vanaf 2015 naar voren als directeur voor de BV van vastgoedmagnaat Sergey Gordeev. Maar hij werkt dan al langer voor Russische superrijken, blijkt uit de Pandora Papers, een lek van trustkantoren in belastingparadijzen in handen van aan het International Consortium of Investigative Journalists, gedeeld met Investico. In 2006 wordt Remmelink ‘zelfstandig bevoegd’ directeur van SAFMAR B.V., volgens een uittreksel uit de Kamer van Koophandel historisch een ‘verhandelaar inemissierechten’ – gevestigd op een adres van Remmelink. Maar hij is alleen directeur voor de Nederlandse autoriteiten: volgens een contract uit het Pandora-lek heeft Remmelink in werkelijkheid geen enkele zeggenschap over het bedrijf40.
Remmelink krijgt, volgens een ander document uit het Pandora-lek, opdracht om met miljoenen euro’s aan aandelen te schuiven tussen de Nederlandse BV en een bedrijf op Cyprus. Beide bedrijven blijken, via een chique adres in de Londense wijk Westminster, deel uit te maken van een eindeloos netwerk aan firma’s van de steenrijke Rus Mikhail Gutseriev en familie. Gutseriev, die in de privatiseringsslag in de jaren negentig fortuin maakte in de olie-industrie,staat sinds 2021 op de Britse en Europese sanctielijst–wegens zijn lange vriendschap met president Aleksandr Loekasjenko 41. Toen had Remmelink het bedrijf alweer enkele jaren verlaten. Voor de advocaat leek deschaduwtrustsector overigens geen vetpot: voor zijn diensten voor SAFMAR B.V. ontving hij ogenschijnlijk eenmalig 5000 euro42. Remmelink gaat niet in op vragen over SAFMAR.
Sommige bedrijven stapten van de door ons onderzochte trustkantoren over naar een kleiner, mogelijk minder strikt kantoor. Andere huurden een Nederlandse stroman in als bestuurder–zodat het er voor de fiscus uitziet als een doodnormaal bedrijf. Of zij knippen trustdiensten op. Dan regelen ze bijvoorbeeld een adres bij de ene aanbieder, en advisering, of een bestuurder, bij een ander. Dat gebeurt vaak via een tussenpersoon.
Iets vergelijkbaars zien we gebeurenbij Karpaty Chemical B.V., dat eigenaar is van een petrochemische fabriek in Oekraïne, zo’n honderd kilometer ten zuiden van Lviv. Tot 2017 had Karpaty Chemical B.V. een Russische eigenaar: olieconcern LukOil, maar toen had had de fabriek al jaren stilstaan43. Met de verkoop van Karpaty Chemical aan een Oekraïense en een Azerbaijaanse magnaat, van wie één voormalig topmanager was bij LukOil, draaide de fabriek weer naar hartelust: in 2019 draaide het bedrijf een omzet van 470 miljoen. 44
Ondanks de overheveling van het bedrijf van Russische in (deels) Oekraïense handen bleef de bestuurder van de BV in Nederland gelijk, zij het nu via een management-bv: de 78-jarige Rumoldus de Schutter–die ook nog altijd drie Nederlandse BV’s van LukOil bestuurt45. Karpaty Chemical verliet trustkantoor TMF in 2015.
Karpaty Chemical B.V. krijgt bovendien beschikking over een adres in een kantoorpand in het Betuwse Geldermalsen–op een industrieterrein waar voornamelijk lesauto’s en trekkers passeren. Daar is ook een ander bedrijf van De Schutter gevestigd, dat ‘buitenlandse bedrijven assisteert met het opzetten en ontwikkelen van bedrijfsactiviteit in Nederland46.’ Volgens de website47 heeft De Schutter achttien jaar ervaring in het verlenen van trustdiensten, maar geen van zijn bedrijven heeft als zodanig een vergunning bij de DNB48. De Schutter zegt in reactie niets van doen te hebben met trustdienstverlening49.
Legale of illegale trustdienst
‘Mogelijk levert de bestuurder, via een omweg, adresverlening aan het bedrijf,’ zegt Cees Schaap, financieel forensisch onderzoeker en voormalig fraude-officier van justitie,op de anoniem voorgelegde casuïstiek50. Als iemand twéé vormen van trustdienstverlening aanbiedt, dan kwalificeert hij als illegaal, vertelt Schaap – ook als dat indirect gebeurt51.
Vastgoedfonds Horus, dat sinds enkele weken gevestigd is op het woonadres van de Nederlandse bestuurder van het bedrijf, is een duidelijker geval. ‘Bestuursdiensten én een adres verlenen, dat kwalificeert volmondig als een illegale trustdienst.’
‘Maar het is heel moeilijk om duidelijk onderscheid te maken tussen wat wel en wat niet illegaal is,’ voegt Schaap toe. Een beproefde methode om de Wet Toezicht Trustkantoren te ontlopen, is het in loondienst nemen van een bestuurder. Ook de bestuurder van Horus is, naar eigen zeggen, in dienst bij de BV. Zo’n arbeidsovereenkomst is naar de letter van de wet geen trustdienst maar gaat, volgens de toezichthouder, ‘op z’n minst in tegen de geest van de wet52.’
Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra zei half april in een kamerbrief dat in het handhaven van sancties in Nederland tot dan toe ‘in het algemeen’ voorspoedig en naar behoren is gehandeld, ondanks negatieve pers die anderszins schrijft. Al kon ‘niet geheel kan worden uitgesloten dat er zich Russische bezittingen in Nederland bevinden die zijn verboden met gesanctioneerde (rechts)personen maar waar de relatie lastig is vast te stellen door doelbewust complex opgezette eigendomsstructuren53.’
Oud-minister Stef Blok kreeg afgelopen zes weken de opdracht te verifiëren dat er niets gemist is bij het handhaven van sancties. Hij kwam tot dezelfde conclusie. In het rapport, dat hij afgelopen vrijdag indiende, concludeert hij vooralsnog geen aanwijzingen gevonden te hebben dat er zaken gemist zijn is de bevriezingen van Russisch geld. Toch wordt, door een datateam, nog steeds gezocht naar relaties met gesanctioneerde personen. Ook Blok loopt tegen complexe grensoverschrijdende constructies aan – lastig te ontwarren voor Nederlandse54handhavers55.
Het datateam, dat tot nu toe enkele jachten en entiteiten vond die verbonden zijn aan Russen die op de sanctielijst staan, doet half mei nog steeds onderzoek, blijkt uit vragen van Investico aan de sanctiecoördinator. De door Kaag ingediende spoedwet die dienstverlening van Nederlandse trustkantoren aan Russen moet verbieden, ziet niet toe op illegale trustdienstverlening. In opdracht van het Ministerie van Financiën loopt momenteel een onderzoek naar de levensvatbaarheid van de trustsector in het geheel, wegens de ‘hoge integriteitsrisico’s’ die met trustdienstverlening gepaard gaan56.
‘Het had gewoon nooit zover moeten komen,’ zegt advocaat Yvo Amar57, gespecialiseerd in het sanctierecht. ‘We wisten allemaal dat er in Nederland allerlei shady bedrijfsstructuren actief zijn. Dat hebben we jarenlang ook aangemoedigd, door ons fijne investeringsklimaat te promoten.’ Volgens Amar valt helemaal niet vast te stellen of Nederland tot nu toe juist handelde in het handhaven van sancties. Zelf kreeg Amar, die advies verleent op het gebied van sanctiewetgeving, adviesvragen van trustkantoren. Russische klanten vroegen de kantoren tóch die ene transactie te doen, of met vermogen te schuiven op papier. Dan moest Amar vertellen dat die acties onwettig zijn. ‘Het is niet vast te stellen wat nog is weggeglipt maar ik kan je op een briefje geven dat het gebeurd is. En als dat al bij een cliënt van mij gebeurt, een vergund trustkantoor, dan daarbuiten zeker.’
Celstraf en vijf miljoen euro boete
Onvergunde trustdiensten zijn niet per definitie verboden, maar wie het randje overgaat, riskeert tegenwoordig veel. Althans, op papier. De Nederlandsche Bank kan, voor het illegaal verlenen van trustdiensten, een bestuurlijke boete opleggen tot vijf miljoen euro, en een celstraf tot twee jaar.
DNB controleert echter ‘voornamelijk’ op basis van meldingen, laat ze in reactie op vragen weten58. Die ontvangt ze ‘incidenteel59’. Sinds de invoering van de Wet Toezicht Trustkantoren 2018 zegt de DNB vier bestuurlijke boetes te hebben uitgedeeld voor het illegaal verlenen van trustdiensten. Eén daarvan was voor trustkantoor Blaustein, dat activiteiten bleef verrichten nadat DNB de vergunning van het kantoor ingetrokken had wegens belastingontduiking, valsheid in geschrifte, mensensmokkel, oplichting60 en witwassen61.
De Nederlandse trustsector verwelkomde jarenlang twijfelachtige bedrijven met open armen. Toen bleek dat veel trustkantoren het wel heel bont hadden gemaakt werd de sector aangesproken en kwam er strenge regulering voor de vergunde kantoren. Maar de illegale trustsector bleef ongemoeid en dus liep het water naar het laagste punt. Zo ontstond er een nóg groter probleem: niet alleen is er een plek waar shady bedrijven alsnog naartoe kunnen gaan, er is ook nog eens totaal geen zicht meer op. ‘En als je toch al buiten het toezicht opereert is het makkelijk om je met deze sancties vrijer te voelen om toch die betaling te verrichten, de transactie te doen, een structuur te verhangen,’ zegt advocaat Amar. ‘De enige reden waarom je niet onder het toezicht van DNB wil vallen, is omdat je iets te verbergen hebt.’
We publiceren hier ook een nieuwsbericht van dit onderzoek. In een eerdere versie van dit bericht stond dat Sergey Gordeev voormalig Doema-lid was. Gordeev was echter lid van de Federatieraad, het Russische Hogerhuis.
OVER DIT ONDERZOEK
Investico onderzocht voor dit onderzoek de voormalig klanten van zeven trustkantoren, namelijk TMF, Intertrust, C-Corp, ITPS, Cis Management, BlauStein en United Trust. Om die bedrijven te identificeren vergeleek Investico lijsten met concernrelaties van trustkantoren, afkomstig uit de Kamer van Koophandel, op twee verschillende ijkpunten. Afhankelijk van de beschikbaarheid van data waren dit lijsten uit de periode 2012-2014 en een lijst van april 2022. We turfden alle bedrijven waarvan het trustkantoor tussen 2012-2014 nog bestuurder dan wel eigenaar was, maar in 2022 niet meer. Een deel van die bedrijven werd sinds 2012-2014 opgeheven. Een kwart is nog actief en opereert nu op andere wijze, met dan wel zonder gebruik van (onvergunde) trustdienstverlening.
RCB Bank is opgericht en eigendom van een Russische bank die Vladimir Poetin’s ‘spaarvarken’ wordt genoemd.
Belangrijkste bevindingen
De Russische VTB bank deed in februari afstand van haar aandelen in het in Cyprus gevestigde RCB, maar volgens experts betekende dit niet noodzakelijk een einde aan de banden tussen RCB en het Kremlin.
RCB kondigde in maart aan dat het de bankactiviteiten vrijwillig zou staken, maar een bankier zei dat Europese regelgevers het onder druk hadden gezet om te stoppen met bankieren na de Russische invasie van Oekraïne.
Twee ondoorzichtige Cypriotische bedrijven die nu eigenaar zijn van RCB, hebben beide banden met RCB-functionarissen.
Volgens een uitgelekt rapport van de Cypriotische regering heeft RCB zijn CEO, Kirill Zimarin, en 31 andere medewerkers, hun familieleden of bankklanten geholpen om Cypriotische paspoorten te verkrijgen in het kader van een burgerschap-door-investeringsregeling waarvan later werd aangetoond dat deze corrupt was en werd stopgezet.
Het rapport geeft aan dat RCB politieke invloed heeft gebruikt om problematische paspoortaanvragen door te drukken, en dat veel aanvragen die verband houden met de bank niet voldeden aan de vereisten voor het Cypriotische staatsburgerschap.
Op 24 maart kondigde de op drie na grootste bank van Cyprus aan dat ze haar bankactiviteiten zou stopzetten in de nasleep van de “volatiele geopolitieke situatie” veroorzaakt door de Russische invasie van Oekraïne een maand eerder.
De bank, RCB, had jaren besteed aan het verfijnen van een beeld van zichzelf als een door en door Europese bank, en had zelfs een logo aangenomen dat de vlag van de Europese Unie nabootste en de oorspronkelijke naam, Russian Commercial Bank (Cyprus) Limited, veranderd in RCB Bank Ltd. Maar tot de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel in februari, was RCB bijna voor de helft in handen van de Russische VTB Bank, die nauw verbonden is met de regering van Vladimir Poetin.
Nu onthullen Cypriotische bedrijfsgegevens en een uitgelekt overheidsdocument verkregen door OCCRP de volledige omvang van de pogingen van RCB om haar juridische eigendom en Russische leidinggevenden als Cypriotisch te verbergen. Die pogingen werden dringend omdat er brede sancties van de EU en de VS opdoemden nadat Russische troepen Oekraïne waren binnengevallen.
Op 24 februari kondigde RCB aan dat het belang van 46,29 procent van VTB zou worden gekocht door twee ondoorzichtige Cypriotische bedrijven die al aandelen in de bank bezaten. De verhuizing was bedoeld om RCB te distantiëren van Rusland, maar in feite was het niet meer dan een management buy-out.
Hoewel Crendaro Investments Limited, het bedrijf dat de meeste aandelen van VTB kocht, in Cyprus was geregistreerd, is het mede-eigendom van de Russische CEO van de bank, Kirill Zimarin, een voormalige VTB-manager met banden met de voorzitter van de raad van bestuur van VTB.
Ook Zimarin is ogenschijnlijk Cypriotisch. Hij en 31 andere RCB-medewerkers en hun familieleden, evenals enkele bankklanten, hebben tussen 2008 en 2019 paspoorten verkregen van het eilandstaat, volgens een uitgelekt rapport van de Cypriotische regering verkregen door OCCRP. Het rapport, waarin werd gekeken naar misbruik van het inmiddels ter ziele gegane burgerschap-door-investeringsprogramma, onthult hoe RCB hen naar verluidt heeft geholpen dit te doen door een goed verbonden voormalige Cypriotische ambtenaar in dienst te nemen die namens hen lobbyde.
Ze behoorden tot 6.700 buitenlandse burgers, waaronder 2.869 Russen, die zogenaamde “gouden paspoorten” van Cyprus verkregen via het burgerschap-door-investeringsprogramma van het eiland, waardoor buitenlanders effectief paspoorten konden kopen door te investeren of grote sommen geld te storten op Cyprus.
Toen RCB zijn naam veranderde van Russian Commercial Bank, zei het dat de stap een “logische stap” was die zijn “internationale positionering” en zijn activiteiten in Cyprus weerspiegelde.
Maar toezichthouders bij de Europese Centrale Bank maken zich al lang zorgen over de banden van RCB met het Kremlin, aldus een Europese bankier die bekend is met toezichtaangelegenheden. Zelfs nadat VTB in februari van RCB had afgestoten, dacht de Centrale Bank “dat ze vanwege de banden van de bank met VTB en de politieke situatie niet kon blijven opereren als een levensvatbare bankeenheid”, zei de bankier, die sprak op voorwaarde van anonimiteit. tijdens het bespreken van vertrouwelijke bankzaken.
“Het is hoogst ongebruikelijk dat een winstgevende bank met honderden werknemers zich terugtrekt uit het bankwezen en haar bankvergunning zo plotseling opgeeft”, zegt James Henry, een econoom en een oude onderzoeksjournalist die zich toelegt op bankieren. “Het is een duidelijke indicatie dat banktoezichthouders, waarschijnlijk bij de [Europese Centrale Bank], bezorgd waren dat de rol van VTB in RCB te lang werd getolereerd.”
In haar reactie op OCCRP verwierp RCB met klem “beschuldigingen dat het een rol heeft gespeeld of speelt in welk politiek proces dan ook” en voegde eraan toe dat “[d]e enige uitdrukking van ons standpunt gedurende het hele leven van RCB de absolute afwijzing was van de oorlog en onze eis om er onmiddellijk een einde aan te maken.”
Van het Kremlin tot de Middellandse Zee
VTB is een Russische staatsbank die Poetins “spaarpot” werd genoemd na onthullingen in 2016 van de Panama Papers, een massale lekkage van bedrijfsgegevens via het International Consortium of Investigative Journalists, waaruit blijkt dat Poetins bondgenoten de Russian Commercial Bank (Cyprus) hadden gebruikt. enorme sommen geld naar het buitenland te verplaatsen.
VTB heeft in 1995 Russian Commercial Bank (Cyprus) Limited opgericht om de toegang tot Europa te verbeteren en te profiteren van het lage belastingtarief van Cyprus, de bilaterale overeenkomst inzake dubbele belastingheffing en het ontbreken van visumvereisten voor Russische bezoekers. Nadat Cyprus in 2008 de euro had ingevoerd, begon de bank filialen te openen in het hele mediterrane land. De inhuldiging van een filiaal in Nicosia in oktober 2010 werd zelfs bijgewoond door de toenmalige president van Rusland, Dmitri Medvedev, een naaste bondgenoot van Poetin. Het veranderde zijn naam in RCB in 2013.
Verbindingen met het Kremlin hebben RCB dat jaar mogelijk beschermd tegen een Cypriotische bankencrisis. Europese landen probeerden bezuinigingsmaatregelen door te voeren voor Cypriotische banken die ook gevolgen zouden hebben gehad voor spaarders bij RCB, dat eind 2012 meer dan $ 17,6 miljard aan spaargeld had. Maar het Cypriotische parlement verwierp een reddingspakket van de Eurogroep nadat het naar verluidt onder druk was komen te staan van Moskou.
De voormalige voorzitter van het Cypriotische parlement zei in 2014 dat wetgevers waren gewaarschuwd door “het hoogste Russische leiderschap” om tegen de Eurogroepdeal te stemmen, volgens een rapport in de Cyprus Mail . Uiteindelijk werd een nieuw pakket overeengekomen dat alleen betrekking had op deposito’s bij Bank of Cyprus en Laiki Bank.
Maar later, vooral nadat VTB door de EU en de VS was gesanctioneerd in de nasleep van de Russische inbeslagname van het Krim-schiereiland in 2014, werden deze banden een verplichting.
Toen de VS tien leden van de raad van bestuur van VTB sancties oplegde als reactie op de Russische invasie van Oekraïne, werden ze opgenomen in een lijst van mensen die worden beschreven als “elites en zakenlieden die medewerkers en facilitators zijn van het Russische regime”. Het sanctiebericht voegde eraan toe dat de VTB-leidinggevenden “hadden gehandeld of beweerden te handelen voor of namens, direct of indirect, de GoR [regering van Rusland]”.
VTB bezat 100 procent van RCB tot 2009, toen Crendaro Investments Limited 40 procent van de bank verwierf. Mitarva Limited, een ander ondoorzichtig Cypriotisch bedrijf, behaalde in 2017 3,81 procent.
Crendaro is een erkende investeringsmaatschappij en aanbieder van fiduciaire diensten , waardoor het voor zijn klanten aandelen in andere bedrijven kan aanhouden. Zimarin is de uiteindelijke begunstigde van Crendaro, hoewel op papier de helft van zijn aandelen in handen is van RCB Trustees, een andere fiduciaire vennootschap en een dochteronderneming van RCB.
Krediet: Edin Pašović / OCCRP
De eigendomsstructuur van RCB is op 24 februari 2022 gewijzigd om het er meer Cypriotisch uit te laten zien. Achter de schermen hadden dezelfde mensen de leiding.
Mitarva is eigendom van twee geheime trusts, waardoor het onmogelijk is om te weten wie het uiteindelijk controleert, hoewel het naar verluidt eigendom is van leden van het management van RCB .
De resterende 46,29 procent bleef eigendom van VTB totdat ook deze aandelen in februari werden verkocht aan Crendaro en Mitarva.
Deze opzet was mogelijk omdat de Cypriotische wet toestaat dat bedrijven eigendom zijn van trusts en genomineerde aandeelhouders, waarbij de identiteit van de echte eigenaren verborgen blijft. Bedrijven zijn ook snel, gemakkelijk en goedkoop op het eiland te vestigen via de grote industrie van advocaten en formatieagenten. Vorig jaar plaatste de transparantiecampagnegroep Tax Justice Network Cyprus op de 14e plaats in de wereld op de ‘corporate tax haven index’, vóór plaatsen als Panama, Mauritius en het eiland Man die bekend staan om hun bedrijfsgeheim.
Marios Clerides, die van 2001 tot 2006 voorzitter was van de Cyprus Securities and Exchange Commission, zei dat het gebruik van fiduciaire dienstverleners als aandeelhouders “het voor toezichthouders of regelgevers erg moeilijk maakt om de uiteindelijke begunstigden te identificeren.” Financieel misdaadadvocaat Floris Alexander vergeleek de lagen van bedrijven achter RCB met Matryoshka-poppen: “Elke keer dat je er een opent, verschijnt er een andere”.
Het gebrek aan duidelijkheid over het uiteindelijke eigendom van RCB leidde volgens financiële experts waarschijnlijk tot problemen met de toezichthouder en leidde een maand later tot de sluiting van zijn bankactiviteiten.
“Het feit dat [RCB] deze stappen heeft genomen, suggereert sterk dat die [Russische] banden nog steeds zowel hecht als moeilijk te ontwarren zijn”, zei anti-financiële misdaadadviseur Graham Barrow.
Henry zei dat het duidelijk was dat “de ECB de claim van RCB niet kocht” dat de aandelenoverdracht betekende dat RCB niet langer “een winkeloperatie was op verzoek van [VTB].” Dit betekende dat RCB maar één keuze had, zei Henry: “Verlaat het bankwezen volledig.”
Twee prominente Russische bankiers, van wie er één werd gesanctioneerd na de Russische invasie van Oekraïne voor zijn banden met het Kremlin, speelden een sleutelrol bij RCB.
Andrey Kostin was halverwege de jaren 2000 voorzitter van de raad van bestuur van RCB en was sinds 2002 ook voorzitter van de raad van bestuur van VTB. Hij is een hooggeplaatst lid van de partij Verenigd Rusland van Poetin en steunde publiekelijk de annexatie van de Krim. De EU heeft Kostin in februari aan haar sanctielijst toegevoegd, maar hij staat sinds 2018 onder Amerikaanse sancties.
Een rapport uit 2019 over aan het Kremlin gelieerde corruptie door de Russische oppositieleider Alexey Navalny, die nu gevangen zit, beweerde dat RCB-topman Kirill Zimarin een Moskou-bezit aan Kostin’s vriendin cadeau had gedaan .
In een verklaring per e-mail zei RCB dat “de aankoop van [de] flat” verband hield met een “zeer persoonlijk verhaal dat zich in het verleden afspeelt”.
De andere grote Russische bankier is Mikhail Kuzovlev, die van 2005 tot 2008 CEO was van RCB. Kuzovlev richtte samen met Zimarin Crendaro op, maar droeg zijn belang van 50 procent in het bedrijf in 2011 over aan RCB Trustees (Cyprus) Limited. uit gegevens blijkt dat RCB Trustees geen geld hebben betaald om de aandelen te verwerven.
De banden tussen de twee banken zijn uitgebreid gebleven. Uit financiële rapporten blijkt dat de deposito’s van VTB bij RCB eind 2020 30 procent van RCB’s balans van 4,9 miljard euro uitmaakten.
De links van het Kremlin van VTB lijken ook naar RCB te zijn gefilterd. In 2016 meldde OCCRP dat cellist Sergei Roldugin, een goede vriend en medewerker van Poetin, $ 650 miljoen aan ongedekte leningen van RCB ontving . Rodulgin wordt ervan verdacht een proxy te zijn voor Poetin.
RCB beschreef de berichten destijds als “volkomen ongegrond”. De bank vertelde OCCRP dat “Rodulgin [sic] nooit een klant van onze bank is geweest, noch zijn er aan hem gelieerde bedrijven, volgens de aan ons verstrekte informatie, klant van de bank.”
“De bank heeft geen ongedekte leningen verstrekt en dat alle verstrekte leningen werden gedekt, onderhouden volgens de schema’s en volledig terugbetaald”, voegde het eraan toe.
In december 2017 legde de Centrale Bank van Cyprus een boete van 800.000 euro op aan RCB, wegens tekortkomingen in de naleving van de antiwitwaswetgeving van het eiland.
Paspoorten, iemand?
De Russische banden van RCB zijn een microkosmos van de aanzienlijke aanwezigheid en invloed van Rusland in Cyprus, dat “Moskou aan de Middellandse Zee” wordt genoemd. Cyprus is verreweg het land waarin Rusland het zwaarst investeert, en vice versa: in oktober 2021 bedroegen de totale buitenlandse directe investeringen van Rusland in Cyprus meer dan $ 210 miljard.
Er zijn geen up-to-date officiële statistieken over het aantal Russen dat op Cyprus woont, maar algemeen wordt gemeld dat het aantal ten minste 40.000 is op een totale bevolking van ongeveer 1,2 miljoen. Op een bord in de belangrijkste havenstad Limassol staat zelfs “Limassolgrad” in het Russisch.
Krediet: Reuters/Alamy Stock Photo
Vrouwen praten buiten een minimarkt die Russische producten verkoopt in Limassol.
Minstens 28 Russen die banden hebben met RCB, voegden zich bij hun landgenoten op Cyprus na het verkrijgen van paspoorten in het kader van het burgerschap-door-investeringsprogramma van het land. CEO Zimarin kreeg hem in 2008 toegekend en drie andere belangrijke spelers bij RCB hadden tegen 2010 het staatsburgerschap verkregen.
In oktober 2020 annuleerde de Cypriotische regering het controversiële programma, dat bekritiseerd was omdat het staatsburgerschap aan criminelen had verkocht, nadat een undercoveronderzoek door Al Jazeera politici aan het licht had gebracht die hielpen bij het verkrijgen van een paspoort voor een fictief persoon met een strafblad.
RCB gebruikte ook politieke invloed om problematische paspoortaanvragen door te drukken, volgens een commissie die door de Cypriotische procureur-generaal is belast met het onderzoeken van misstanden in het programma.
“[Ze] beschuldigden me er bijna van een verrader te zijn en de betrekkingen tussen Cyprus en Rusland te schaden omdat ik niemand wilde naturaliseren.”
– Constantinos Petrides
Voormalig minister van Binnenlandse Zaken van Cyprus
“Het was zo intens dat een van hen [Zackheos of Zimarin] me er bijna van beschuldigde een verrader te zijn en de betrekkingen tussen Cyprus en Rusland te schaden, omdat ik niemand wilde naturaliseren,” zei Petrides.
“De meneer in kwestie ging naar het presidentiële kantoor” om te klagen.
Het rapport noemde de gesanctioneerde persoon niet en gaf geen verdere details, maar een bijlage citeerde Petrides die zei dat Zimarin namens dezelfde persoon had gelobbyd bij de Cypriotische president Nicos Anastasiades. De commissie concludeerde dat de bankier ‘sterke invloed’ uitoefende.
Zackheos reageerde niet op een verzoek om commentaar.
Volgens het rapport hebben in totaal 32 mensen die banden hebben met RCB Cypriotische paspoorten gekregen, wat suggereert dat RCB dit heeft gefaciliteerd door brieven te verstrekken waaruit blijkt dat de aanvragers het vereiste geldbedrag bij de bank in bewaring hadden. In alle gevallen, op één na, hebben de aanvragers geen ander bewijs geleverd dat ze over het geld beschikten.
RCB-cijfers leken paspoorten te verkrijgen terwijl ze enkele vereisten van het Cypriotische staatsburgerschap-door-investeringsprogramma omzeilen, volgens de commissie die het paspoortverkoopprogramma onderzoekt.
De commissie zei dat RCB’s CEO Zimarin een door een bankcollega ondertekend certificaat had ingediend waarin zijn vermogen werd bevestigd, in plaats van bankafschriften om te bewijzen dat hij de benodigde 18 miljoen euro had. Zimarin ondertekende een soortgelijk certificaat ter ondersteuning van de aanvraag van een andere RCB-collega, Petr Zaytsev, beweerde de commissie.
Het rapport van de commissie doet ook twijfel rijzen over de rechtmatigheid van de vermeende deposito’s van RCB-gekoppelde aanvragers. De commissie riep de Cypriotische centrale bank op om de herkomst van de fondsen te controleren.
Het rapport signaleerde dat Zimarin’s vader Alexander ook een Cypriotisch paspoort had terwijl hij een “bescheiden pensioen” uit Rusland ontving dat niet in staat was om het benodigde geld te verstrekken om in aanmerking te komen voor staatsburgerschap. De commissie zei dat het waarschijnlijk was dat de deposito’s van de vader niet van hem waren, maar waarschijnlijk van zijn zoon.
Volgens het rapport hadden ex-CEO Mikhail Kuzovlev noch de vader van Zimarin voldaan aan de eis om een verblijfplaats in Cyprus te hebben op het moment dat hun paspoorten werden afgegeven.
De commissie bracht een reeks andere onregelmatigheden aan de orde in de aanvragen van RCB-gelieerde personen, waarvan vele verband hielden met de authenticiteit van hun Cypriotische woningen, de toewijzing van paspoorten aan hun familieleden, de herkomst van hun geld of de geldigheid van hun beweringen verbonden met Cyprus.
RCB hielp ook twee van haar Oekraïense klanten die nauwe zakelijke banden hebben met Rusland aan Cypriotische paspoorten, zo blijkt uit het uitgelekte rapport van de Cypriotische regering.
Makar Paseniuk en zijn zakenpartner Konstyantyn Stetsenko, medeoprichter van investeringsmaatschappij ICU, hebben hun aanvraag tot staatsburgerschap in januari 2017 goedgekeurd. ICU heeft meer dan een derde van de aandelen van de Russische Burger King-franchise in handen.
De in Canada gevestigde eigenaar van Burger King zei in maart dat de Russische exploitant van zijn verkooppunten had “geweigerd” om ze te sluiten, ondanks zijn poging om de activiteiten in Rusland te staken na de invasie van Oekraïne. ICU vertelde OCCRP dat het had besloten zijn belang in Burger King Russia te verkopen.
Rusland Nederland heeft voor 400 miljoen euro aan Russisch kapitaal bevroren. Een schijntje, constateert Roel Janssen. Veel Russische belangen worden ongemoeid gelaten. Nederland heeft zich ten behoeve van machtige Russische bedrijven en kleptocraten jarenlang gedragen als de trouwe bediende Joost in de stripverhalen van Ollie B. Bommel. Advocaten, fiscalisten, notarissen, makelaars, bankiers en andere witteboordenprofessionals boden ‘met uw welnemen’ hun diensten aan: discreet, efficiënt en vooral winstgevend. Amsterdam werd een favoriete hotspot voor de behartiging van Russische belangen en Nederland groeide binnen de Europese Unie uit tot de een na grootste ontvanger van Russisch kapitaal – Cyprus staat op nummer één.
Overal in Amsterdam hebben Russische bedrijven hun vestigingen. Olieconcern Lukoil bij het Amsterdamse Bos, branchegenoot Rosneft naast de A10, telecombedrijf VEON en Amsterdam Trade Bank op de Zuidas, VTB-bank in Amsterdam-Zuidoost, Yandex (een Russische Google) en Rostec (wapenproducent van onder meer Buk-raketten) op Schiphol, SBS Agro Bank op de Herengracht, Tele2 Rusland op de Keizersgracht. Gazprom, de machtigste van allemaal en partner in de Nederlandse ‘gasrotonde’, heeft kantoren tegenover het Concertgebouw, op de Zuidas, Schiphol en elders in het land.
Het hoofdkantoor van Gazprom International is sinds kort verhuisd van het Amsterdamse Museumplein naar Cyprus. Dat heeft vermoedelijk te maken met Poetins besluit om het Nederlands-Russische belastingverdrag per 1 januari 2022 op te zeggen. Dit verdrag zinde Poetin niet, want het faciliteerde grootschalige belastingontwijking in Rusland. Nederland had daar nooit moeite mee.
De aantrekkingskracht van Amsterdam is mede het gevolg van doelgericht promotiebeleid. Tot niet zo lang geleden hielden ambtelijke delegaties op de Nederlandse ambassades in Kiev en Moskou presentaties over de fiscale voordelen van de vestiging van bedrijven in Nederland.
Dit heeft alles te maken met het tientallen jaren door kabinetten van alle politieke samenstellingen gevoerde beleid om het ‘vestigingsklimaat’ in Nederland te bevorderen. Naast goede infrastructuur, hoogwaardige financiële dienstverlening, betrouwbaar juridisch stelsel, stabiel politiek klimaat, liberaal drugs- en prostitutiebeleid vormen fiscale lokkertjes het doorslaggevende argument. Nederland telt veel belastingverdragen, waardoor er hier geen (bron)belasting op dividend, rente, intellectueel eigendom en royalties wordt geheven. De Belastingdienst maakt, via zogenoemde rulings, vertrouwelijke afspraken over belastingheffing.
Dit vestigingsbeleid geldt uiteraard niet alleen voor Russische bedrijven.
De gevolgen zijn pervers. Want Nederland trekt niet alleen buitenlandse investeringen aan die werkgelegenheid verschaffen, het faciliteert ook de doorstroom van kapitaal waarbij de enige werkgelegenheid bestaat uit die van de welwillende bediendes.
DE NIEUWE STAATSSECRETARIS MARNIX VAN RIJ (CDA) BEWEERT ZELFS DAT NEDERLAND GEEN BELASTINGPARADIJS IS
Een sleutelrol hierbij spelen de zogenoemde doorstroomvennootschappen, beter bekend als brievenbusfirma’s. Nederland telt 12.400 brievenbusfirma, zo blijkt uit het rapport ‘Op weg naar acceptabele doorstroom’ van de Commissie Doorstroomvennootschappen (2021). Daar stromen jaarlijks honderden miljarden doorheen. Verreweg het grootste deel van deze brievenbusfirma’s bestaat uitsluitend uit een inschrijving bij de Kamer van Koophandel; de administratie wordt verricht door dienstverleners zoals trustkantoren. In veel gevallen fungeren deze firma’s als een doorgeefluik om belastingen te ontwijken en winsten door te sluizen naar belastingparadijzen. Ook criminele organisaties maken gebruik van brievenbusfirma’s.
Staatssecretaris van Financiën Hans Vijlbrief (D66) heeft geprobeerd paal en perk te stellen aan het gebruik van brievenbusfirma’s, maar dat heeft nog geen zichtbaar resultaat opgeleverd, merken de onderzoekers op. De nieuwe staatssecretaris Marnix van Rij (CDA) beweert zelfs dat Nederland geen belastingparadijs is.
Nederland belastingparadijs
De ngo Tax Justice Network, denkt daar anders over. Volgens hen staat Nederland op de vierde plaats van de lijst ‘belastingparadijs voor vennootschappen’ – na de Maagden- en Kaaimaneilanden en Bermuda.
488 brievenbusfirma’s zijn te herleiden tot Russische eigenaren. Dit blijkt uit onderzoek van De Nederlandsche Bank, gedaan op verzoek van onderzoeksplatform Follow the Money. Dat is vier procent van het totale aantal brievenbusfirma’s in Nederland.
Geschokt door de Russische oorlog in Oekraïne hebben dienstverleners, die jarenlang ongehinderd hun lucratieve gang konden gaan, hun relaties met Russische financiële, juridische en zakelijke instellingen herzien. Advocatenkantoor Houthoff schrapte zijn Russische cliënten, trustkantoor TMF maakte bekend niet langer voor Russische eigenaren van brievenbusfirma’s op te treden, banken herzagen hun relaties met Russische rekeninghouders.
De Nederlandse overheid heeft inmiddels voor 400 miljoen euro aan Russisch kapitaal bevroren. Dat is een schijntje van de naar schatting 80 miljard euro aan Russisch geld dat door Nederlandse juridische entiteiten stroomt, of die Russische multinationals in Nederland hebben geïnvesteerd. Deels komt dit door structurele traagheid, al is het ook lastig te bepalen waar het Russische geld zich bevindt; een paar computerklikken volstaan om een keten van bv’s op te zetten, soms tientallen en via andere landen, waardoor de ultimate beneficial owners (UBO’s) niet te traceren zijn. Sinds de afkondiging van de sancties gebeurt dit met bedrijven, bankrekeningen en huizen – en met superjachten die worden ‘omgekat’.
Toch, er zijn nog genoeg zichtbare Russische belangen die vooralsnog ongemoeid worden gelaten. De Gazprom-dochterbedrijven bijvoorbeeld, of de belangen van miljardair Mikhail Fridman. Zijn telecombedrijf VEON is juridisch in Nederland. Fridman, die op de sanctielijst staat, heeft zijn aandelen op papier overgedaan aan een administratiekantoor dat wordt geleid door een voormalig partner van toegevoegd het Amsterdamse advocatenkantoor Stibbe. En in nagenoeg alle Nederlandse winkelstraten bevindt zich een filiaal van Holland & Barrett, eigendom van Fridman.
Die winkels zijn gewoon open, de vitaminepillen zijn er onverminderd verkrijgbaar, deze week met korting. Demonstraties? Die hebben we voor Holland & Barrett niet gezien.
:quality(50)/cdn-kiosk-api.telegraaf.nl/d1f49bb8-4baa-11ed-80bb-0255c322e81b.jpg)
In het Nieuws 