De aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag wil dat er arrestatiebevelen worden uitgevaardigd tegen de Israëlische premier Netanyahu, zijn defensieminister Gallant en drie kopstukken van terreurgroep Hamas, onder wie Hamas-leider Yahya Sinwar.
Aanklager Karim Khan schrijft in een verklaring dat hij voldoende bewijs heeft tegen het vijftal om hen te vervolgen voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in de oorlog tussen Israël en Hamas. De Hamas-leiders worden onder meer verantwoordelijk gehouden voor de moorden, gijzelingen en verkrachtingen tijdens de aanval op 7 oktober, en voor verkrachtingen van gijzelaars in de periode erna.
Netanyahu en Gallant wordt verweten dat onder de Palestijnse bevolking veel burgerslachtoffers zijn gevallen in de reactie daarop. Khan zegt dat Israël onder meer bombardementen en uithongering als oorlogstactiek heeft ingezet.
Een groep rechters van het Strafhof moet nu een oordeel vellen over het verzoek van Khan, voordat de arrestatiebevelen definitief worden uitgevaardigd. “De rechters moeten de ruimte krijgen om hun werk te doen en al het bewijs te bekijken dat we hebben ingediend”, zegt Khan in een videoboodschap.
Vanuit Israël wordt fel gereageerd op de arrestatiebevelenverzoeken voor Netanyahu en Gallant. Zo noemt Benny Gantz, minister in het oorlogskabinet van Netanyahu, het voornemen van de ICC-aanklager een “misdaad van historische proportie”.
Gantz stelt dat het trekken van parallellen “tussen de leiders van een democratisch land” en “leiders van een bloeddorstige terreurorganisatie” in zijn ogen “een diepe verdraaiing van gerechtigheid is en een flagrant moreel bankroet”. Ook oppositieleider Lapid noemt de aanklacht rampzalig.
Hamas reageerde kort na de verklaring van Khan via een woordvoerder op de voorgenomen arrestatiebevelen. Volgens de beweging stelt de aanklager met zijn verzoek “het slachtoffer gelijk aan de beul” en is het een aanmoediging voor Israël om de “uitroeiingsoorlog” voort te zetten.
Khan wil naast een arrestatiebevel voor Hamas-leider Sinwar ook arrestatiebevelen voor Mohammed Deif, hoofd van de militaire tak van de beweging, en voor de politiek leider van Hamas, Ismail Haniyeh.
Complottheorieën over ‘een kwaadaardige elite’ die in Nederland ‘de macht in handen heeft’, vormen op lange termijn een ernstige bedreiging voor de veiligheid in Nederland. Dat concludeert de AIVD in het jaarverslag over 2022. Volgens de inlichtingendienst geloven meer dan honderdduizend mensen in Nederland in zulke theorieën.
Volgens de complottheorieën spelen allerlei instanties en personen een kwaadaardige rol. Ministers, journalisten, rechters en wetenschappers zouden deel uitmaken van een elite die de bevolking wil onderdrukken, tot slaaf maken of zelfs vermoorden. De zogenaamde elite zou gebeurtenissen verzinnen zoals de stikstofcrisis om verregaande controle over burgers te kunnen uitoefenen.
De AIVD noemt dit gedachtegoed voor het eerst “anti-institutioneel extremisme”. De dienst waarschuwt dat dit op lange termijn voor Nederland een “ernstige dreiging” kan vormen, omdat de ideeën steeds opnieuw leven worden ingeblazen. De inlichtingendienst spreekt van het “populairste extremistische narratief” dat momenteel in de samenleving rondgaat.
‘Gevaarlijk’
De AIVD bestempelt het anti-institutioneel extremisme om twee redenen als gevaarlijk. Volgens de dienst ligt enerzijds het risico op de loer dat mensen die in de theorieën geloven uiteindelijk geweld zullen plegen en goedpraten. Als voorbeeld noemt de inlichtingendienst plannen voor een aanslag op premier Rutte, waarvoor vorig jaar mensen werden gearresteerd. Aan de andere kant kunnen zulke complotten ervoor zorgen dat het vertrouwen in bijvoorbeeld de politie, de rechterlijke macht en het overheidsbestuur en de media in de samenleving afneemt.
De AIVD maakt zich ook zorgen over de toenemende dreiging van extreemrechtse groeperingen. NOS Stories dook in die wereld:
“De AIVD ziet dat aanjagers een eigen draai geven aan gebeurtenissen in het nieuws, en zo het narratief blijven herhalen”, staat in het rapport. “Aanvankelijk richtten ze zich vooral op de coronamaatregelen. Nadat dat meeste daarvan waren afgeschaft, daalde het aantal aanhangers tijdelijk. Inmiddels komen de klimaatcrisis, stikstof en de oorlog in Oekraïne meer aan bod.”
De dienst waarschuwt dat aanhangers van complottheorieën een parallelle samenleving willen optuigen, met een eigen munteenheid en eigen rechtspraak. Doordat er continu nieuwe thema’s bij komen, vreest de AIVD dat dit ook op lange termijn een probleem zal blijven.
De AIVD noemt geen voorbeelden, maar eerder opperde Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet het plan voor een eigen ‘Forumland’, met een eigen munteenheid en scholen. “Wij signaleren trends en fenomenen in de samenleving, maar zullen nooit verwijzen naar politieke partijen”, zegt een woordvoerder van de inlichtingendienst daarover desgevraagd.
Grotere dreiging jihadistisch terrorisme
Het rapport over 2022 richt zich ook op jihadisme. Dat is volgens de AIVD nog altijd de belangrijkste terroristische dreiging tegen Nederland. De AIVD waarschuwt met name voor netwerken van terreurgroep Islamitische Staat die worden aangestuurd vanuit Afghanistan. Netwerken in Syrië spelen tegenwoordig een minder belangrijke rol.
Vooral in de tweede helft van 2022 zag de AIVD een toename van inlichtingen over mogelijke aanslagen door IS. De dienst acht daarom de dreiging van door IS aangestuurde aanslagen in Europa hoger dan in 2021. Van Al Qaida en groepen als Al Shabaab in Somalië gaat in Europa een minder grote dreiging uit. Ondanks de machtsovername van de Taliban in Afghanistan lijkt Al Qaida daar vooralsnog niet goed georganiseerd.
Rusland
Ook dit jaar wijst de dienst op dreigingen vanuit Rusland. Zo werden vorig jaar zeventien Russische inlichtingenofficieren uitgezet en werd voorkomen dat een Russische spion bij het Internationaal Strafhof aan het werk ging. Sinds de inval in Oekraïne vorig jaar februari probeert Rusland ook via digitale spionage een beeld te krijgen van bijvoorbeeld Oekraïense militaire besluiten.
Verder houdt Rusland (voormalige) Russische burgers hier in de gaten en intimideert het hen. Ook China en Iran maken zich hier volgens het rapport schuldig aan.
‘Optelsom van dreigingen’
In bredere zin rept de AIVD over een “optelsom van dreigingen”. De inlichtingendienst constateert dat bepaalde dreigingen elkaar in Nederland versterken. Zo kwam rechts-extremisme eerder op in reactie op aanslagen door terreurgroep IS. Verharding op rechts kan op zijn beurt weer leiden tot verharding onder linkse extremisten.
17 april 2023 In het Nieuws
De VS klagen Sergej Vladimirovitsj Tsjerkasov aan die in 2022 onder een valse Braziliaanse identiteit probeerde te infiltreren bij het ICC in Den Haag
Sergej Tsjerkasov is de Russiche GRU spion die stage wilde lopen bij het Het Internationaal Strafhof in Den Haag.
Victor Muller een geheim agent van de Russische geheime dienst GRU
Volgens de AIVD deed de Rus Sergej Vladimirovitsj Tsjerkasov (36) zich voor als een Braziliaan met de naam Viktor Muller Ferreira.
De Verenigde Staten klagen de Rus aan die vorig jaar onder een valse Braziliaanse identiteit probeerde te infiltreren bij het (ICC) in Den Haag. De Amerikanen beschuldigen hem van spionage en diverse vormen van fraude.
De man, die zich uitgaf voor de 33-jarige Braziliaan Victor Muller Fereira, maar in werkelijkheid de 33-jarige Rus Sergej Vladimirovitsj Tsjerkasov is, werd afgelopen voorjaar opgepakt in Nederland. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) liet toen weten dat de man al was aangenomen als stagiair op het ICC, maar kort voordat hij daar zou beginnen op Schiphol werd opgepakt nadat ,,alle alarmbellen” af waren gegaan bij de AIVD. Tsjerkasov bleek voor de Russische militaire inlichtingendienst GROe te werken en had op het ICC toegang kunnen krijgen tot informatie en mensen die voor de GROe zeer interessant zijn, aldus de AIVD destijds.
De toen 36-jarige Rus werd teruggestuurd naar Brazilië, waar hij werd aangeklaagd voor identiteitsfraude en is veroordeeld tot vijftien jaar cel. Rusland heeft echter gevraagd om zijn uitlevering. De VS proberen dit mogelijk tegen te houden met de aanklacht.
Het Amerikaanse ministerie van Justitie baseert de aanklacht op vermeende daden van Tsjerkasov tijdens zijn studietijd aan de Johns Hopkins University in Washington tussen 2018 en 2020. Hij zou zich toen hebben voorgedaan als vertegenwoordiger van een buitenlandse mogendheid en informatie over Amerikanen hebben doorgegeven aan de Russische inlichtingendienst.
De afgelopen jaren is het Noordpoolgebied uitgegroeid tot een geopolitiek krachtenveld: de olie- en gasvoorraden die vrijkomen door het smeltende ijs, worden door meerdere landen geclaimd. De oorlog in Oekraïne zorgt voor nog meer politieke spanning, daarbij worden ook inlichtingenofficieren ingezet.
Eerder dit jaar werden er honderden Russische diplomaten uit Europese hoofdsteden gezet. Ze werden verdacht van inlichtingenactiviteiten voor de Russische inlichtingendiensten, ook in Nederland. Ze werkten doorgaans onder hun eigen naam, en onder een diplomatieke dekmantel.
De zeventien Russische inlichtingenofficieren die Nederland eind maart uitzette, hielden zich onder andere bezig met het versleutelen van geheime berichten, contraspionage en het verzamelen van technologie voor het Russische leger.
Maar sommige spionnen zijn veel moeilijker te traceren. Ze hebben officieel niets te maken met Rusland, en bedienen zich van een valse naam of nationaliteit. Aan de meest noordelijk gelegen universiteit ter wereld, in het Noorse Tromso, hebben ze daar ervaring mee.
Meer dan welkom
Tot een paar maanden geleden werkte daar een – naar men dacht – Braziliaanse gastonderzoeker met een grote interesse in het poolgebied. Maar hij was niet wie hij zei dat hij was. Tot verbijstering van zijn collega’s van het Centrum voor Vredesstudies.
De directeur van het universitair centrum vluchtte als kind met haar Chileense ouders naar Noorwegen, haar plaatsvervanger is afkomstig uit Pakistan en één onderzoeker heeft een Ethiopische achtergrond. Met andere woorden: ’s werelds meest noordelijk gelegen universiteit is een trekpleister voor academici uit de hele wereld. Dus toen José Assis Giammaria – die beweerde dat hij in 1984 werd geboren in een klein Braziliaans dorp – zich meldde, was hij meer dan welkom.
Alleen: hij was geen Braziliaan. Zijn geboortedatum klopte ook niet. Giammaria heet in werkelijkheid Mikhail Valeryevich Mikushin, en kwam in 1978 ter wereld in het Russische Jekaterinenburg. Afgelopen oktober werd Mikushin gearresteerd. De man die in Tromso grote interesse toonde in militaire strategieën in en rond het poolgebied, is volgens de Noorse veiligheidsdienst PST een kolonel bij de Russische militaire inlichtingendienst GRU.
‘Illegalen’
Giammaria behoort tot de categorie zogeheten ‘illegalen’. Zij leven en werken onder een valse naam en doorgaans onder een andere nationaliteit. Hun opdrachtgevers zijn bereid om vele jaren te investeren in het creëren van een dekmantel.
Zo studeerde Giammaria voordat hij naar Noorwegen kwam daadwerkelijk ‘strategische studies’ aan een prestigieuze universiteit in het Canadese Calgary. Die universiteit zorgde -nietsvermoedend – voor goede referenties, waarna hij in Noorwegen aan de slag kon.
Behalve Mikushin liepen afgelopen jaar nog twee Russische ‘illegalen’ tegen de lamp. Deze zomer maakte de AIVD de aanhouding van Sergej Tsjerkasov bekend, een GRU-medewerker die op het punt stond aan een stage bij het Internationaal Strafhof in Den Haag te beginnen. Hij had een Braziliaanse dekmantel en zit momenteel vast in Rio de Janeiro.
En onderzoekscollectief Bellingcat onthulde het bestaan van Olga Kolobova, die als Peruviaanse ‘socialite’ en juwelenontwerpster tot NAVO-kringen in Napels was doorgedrongen.
Dekmantels
Christo Grozev, die Russische spionage onderzoekt voor Bellingcat: “Rusland, en hiervoor de Sovjet-Unie, creëert al decennia dekmantels in Latijns-Amerika, dat is sinds de jaren zeventig traditie. De KGB had er vroeger zelfs nep-priesters rondlopen, die in allerlei dorpen namen van overledenen noteerden. Namen die dan weer op nep-geboortecertificaten verschenen, om iemands verzonnen biografie zo geloofwaardig mogelijk te maken.”
De vraag blijft wat Mikushin precies in Noorwegen deed. Inlichtingendienst PST verdenkt hem van “ernstige spionage”, een vergrijp waarop een straf van tien jaar staat. Sinds het begin van de Oekraïne-oorlog is Noorwegen extra alert op spionage uit Rusland, waarmee het een grens van zo’n tweehonderd kilometer deelt.
Afgelopen najaar pakte Noorwegen zeven Russen op omdat ze met een drone vlogen op plekken waar dat niet mocht. Het Kremlin sprak van “anti-Russische hysterie”, en er lijkt geen bewijs te zijn dat de Russen kwaad in de zin hadden.
Ondermijning
Volgens Gunhild Hoogensen Gjorv, die als professor veiligheidsstudies in Tromso ‘Giammaria’ aannam, is de onduidelijkheid over de drones tekenend voor de onzekerheid die een nieuw type conflicten met zich meebrengt.
Aan de universiteit geeft Hoogensen Gjorv leiding aan The Grey Zone, een onderzoeksgroep die zich bezighoudt met ‘hybride dreigingen’. “Een oorlog wordt niet meer alleen met wapens uitgevochten, en niet elke spion is op zoek naar geheime documenten. De dreiging is hybride geworden: het gaat ook om ondermijning van vertrouwen in instituties, om het bewerkstelligen van polarisatie, om het zaaien van onrust. Vliegen hier meer Russen met drones dan vroeger, en hebben ze kwaad in de zin? Misschien niet, maar alleen die vragen al maakt mensen onrustig. Een vijand kan daar baat bij hebben.”
Naar Mikushins precieze bedoelingen kan Hoogensen Gjorv alleen maar gissen. “Mijn inschatting is dat hij lang wilde blijven, dat hij op zoek wilde gaan naar mensen die Rusland goed gezind waren, of zich in ieder geval tegen de NAVO keerden.”
Bellingcat-onderzoeker Grozev: “Doorgaans worden ‘illegalen’ ingezet om een gemeenschap in kaart te brengen, een netwerk op te bouwen van mensen die eventueel te rekruteren zijn. Dat rekruteren zelf laten ze dan weer over aan spionnen die bijvoorbeeld vanaf een ambassade werken, onder hun echte naam. Illegalen beperken zich meestal tot het voorwerk, want als ze te veel risico’s nemen lopen ze tegen de lamp. En dan is de jarenlange investering voor niets geweest.”
Foto van de agent in legeruniform en in zijn valse identiteit NOS
Door researchredacteuren Joost Schellevis, Ben Meindertsma en Eelco Bosch van Rosenthal.
“Details over nieuw ontdekte profielen van de Russische geheime dienst”, twitterde de ogenschijnlijk bevlogen student, met een link naar het bijbehorende Bellingcat-artikel. Wat hij er niet bij vertelde, is dat ‘Victor Muller’ zélf een geheim agent van de Russische geheime dienst GRU was. Volgens inlichtingendienst AIVD is Muller namelijk een illegal, een spion die met een valse identiteit een nepleven opbouwt.
Wie is deze Muller echt? En wat is er waar van zijn verhaal?
De opmerkelijke tweet hoorde bij een zorgvuldig opgebouwde online- en offline-persoonlijkheid, met een – volgens de AIVD verzonnen – jeugd in Brazilië en Argentinië. Die dekmantel gebruikte hij om te solliciteren bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, waar hij werd toegelaten om stage te lopen als junior analist.
Een buitenlandse inlichtingendienst tipte de AIVD, melden bronnen aan de NOS. Daardoor kon de spion snel in de kraag worden gevat. Inmiddels is hij uitgezet naar Brazilië, waar hij volgens het Braziliaanse ministerie van Justitie is vastgezet.
Daarmee wisten de inlichtingendiensten te voorkomen dat Muller kon spioneren bij het Internationaal Strafhof. Hij zou dan toegang hebben tot het kantoor en de computersystemen van het Strafhof.
NOS
Dat verzonnen verleden was behoorlijk gedetailleerd, blijkt uit AIVD-informatie. Zo zou zijn moeder haar vlinderverzameling hebben moeten verkopen om een medische behandeling te kunnen betalen. Zijn favoriete horecatentjes, hoeveel huur hij betaalde, de relatie met zijn vader: het is tot in detail gefabriceerd.
In werkelijkheid blijkt de ontmaskerde man een Rus te zijn, Sergej Tsjerkasov genaamd en vier jaar ouder dan de leeftijd van Victor Muller. Volgens de Braziliaanse justitie kwam hij pas in 2010 in Brazilië aan. Wie zijn foto door gezichtsherkenningssoftware haalt, had al kunnen achterhalen dat zijn verhaal niet klopte. Hij is namelijk te zien als jonge twintiger op foto’s in een Russisch militair uniform en met Russische vrienden.
Een legerverleden ligt voor de hand, aangezien Tsjerkasov op een gegeven moment moet zijn gerekruteerd door de GRU, de militaire inlichtingendienst.
Geheim agent Tsjerkasov met twee vrienden uit het leger NOS
In dezelfde periode dat hij naar Brazilië vertrekt, begint hij ook met het construeren van zijn online identiteit. Hij maakt een Facebookprofiel en een twitteraccount met zijn valse identiteit aan, waar vooral foto’s van hem op zijn motor zijn te zien.
In 2014 vertrekt Tsjerkasov naar Dublin om te studeren aan Trinity College. Vanaf 2018 studeert hij internationale betrekkingen aan de Johns Hopkins universiteit in Baltimore (VS). Die universiteit meldt dat hij daar in 2020 is afgestudeerd. Volgens zijn eigen profiel gaf hij in Dublin ook Engelse les en werkte hij in de Verenigde Staten als freelance-vertaler voor bedrijven of bij rechtszaken, maar dat is niet bevestigd.
‘Intelligente student’
Aan Johns Hopkins kreeg hij les van de Oekraïense hoogleraar Eugene Finkel. Die schrijft vanavond op Twitter dat hij nooit het vermoeden heeft gehad dat zijn student een GRu-spion was, en dat hij een intelligente student was. Ook schrijft Finkel dat het hem zeer spijt dat hij een aanbevelingsbrief voor hem geschreven heeft voor het Strafhof in Den Haag.
Of Tsjerkasov in Ierland en de Verenigde Staten ook spionagewerk heeft gedaan, is niet bekend. In zijn Amerikaanse tijd woonde hij naar eigen zeggen in Arlington, waar ook het Pentagon zetelt. Veel federale overheidsinstellingen zijn gevestigd in het nabije Washington DC.
Foto’s van Mullers alias-profiel NOS
In zijn Amerikaanse periode begint hij ook een politiek weblog. Daarin neemt hij, voor een Russische spion, opmerkelijke standpunten in. In een van zijn zes blogs heeft hij het over “Poetin-kanker” die zich over de wereld verspreidt. Hij roept Zuid-Amerikaanse landen op om de hulp van Amerika in te roepen om te democratiseren, en beweert dat militair ingrijpen in Syrië geen zin heeft. Ook op z’n twitteraccount laat hij zich kritisch uit over Rusland.
Recent keerde hij volgens de Braziliaanse justitie terug naar Brazilië, om zich voor te bereiden op zijn vertrek naar Nederland.
Tsjerkasov bij de uitreiking van zijn diploma in Dublin NOS
Verantwoording
Voor dit artikel haalde de NOS foto’s van Tsjerkasov door twee publiek toegankelijke diensten voor gezichtsherkenning. Eén daarvan is gespecialiseerd in het vinden van profielfoto’s op Russische sociale netwerken, de andere is geschikt voor het vinden van foto’s van een persoon op het “open” web. Op die manier vonden we een website van Tsjerkasov, maar ook socialemediaprofielen van zijn vrienden in het leger, met wie hij op de foto ging. De NOS is terughoudend met het gebruik van dit soort software.