AIVD: complottheorieën over ‘machtige elite’ ernstige dreiging voor Nederland

17 april 2023 NOS

ANP

Complottheorieën over ‘een kwaadaardige elite’ die in Nederland ‘de macht in handen heeft’, vormen op lange termijn een ernstige bedreiging voor de veiligheid in Nederland. Dat concludeert de AIVD in het jaarverslag over 2022. Volgens de inlichtingendienst geloven meer dan honderdduizend mensen in Nederland in zulke theorieën.

AIVD: complottheorieën over ‘machtige elite’ ernstige dreiging voor Nederland

Volgens de complottheorieën spelen allerlei instanties en personen een kwaadaardige rol. Ministers, journalisten, rechters en wetenschappers zouden deel uitmaken van een elite die de bevolking wil onderdrukken, tot slaaf maken of zelfs vermoorden. De zogenaamde elite zou gebeurtenissen verzinnen zoals de stikstofcrisis om verregaande controle over burgers te kunnen uitoefenen.

De AIVD noemt dit gedachtegoed voor het eerst “anti-institutioneel extremisme”. De dienst waarschuwt dat dit op lange termijn voor Nederland een “ernstige dreiging” kan vormen, omdat de ideeën steeds opnieuw leven worden ingeblazen. De inlichtingendienst spreekt van het “populairste extremistische narratief” dat momenteel in de samenleving rondgaat.

‘Gevaarlijk’

De AIVD bestempelt het anti-institutioneel extremisme om twee redenen als gevaarlijk. Volgens de dienst ligt enerzijds het risico op de loer dat mensen die in de theorieën geloven uiteindelijk geweld zullen plegen en goedpraten. Als voorbeeld noemt de inlichtingendienst plannen voor een aanslag op premier Rutte, waarvoor vorig jaar mensen werden gearresteerd. Aan de andere kant kunnen zulke complotten ervoor zorgen dat het vertrouwen in bijvoorbeeld de politie, de rechterlijke macht en het overheidsbestuur en de media in de samenleving afneemt.

De AIVD maakt zich ook zorgen over de toenemende dreiging van extreemrechtse groeperingen. NOS Stories dook in die wereld:

“De AIVD ziet dat aanjagers een eigen draai geven aan gebeurtenissen in het nieuws, en zo het narratief blijven herhalen”, staat in het rapport. “Aanvankelijk richtten ze zich vooral op de coronamaatregelen. Nadat dat meeste daarvan waren afgeschaft, daalde het aantal aanhangers tijdelijk. Inmiddels komen de klimaatcrisis, stikstof en de oorlog in Oekraïne meer aan bod.”

De dienst waarschuwt dat aanhangers van complottheorieën een parallelle samenleving willen optuigen, met een eigen munteenheid en eigen rechtspraak. Doordat er continu nieuwe thema’s bij komen, vreest de AIVD dat dit ook op lange termijn een probleem zal blijven.

De AIVD noemt geen voorbeelden, maar eerder opperde Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet het plan voor een eigen ‘Forumland’, met een eigen munteenheid en scholen. “Wij signaleren trends en fenomenen in de samenleving, maar zullen nooit verwijzen naar politieke partijen”, zegt een woordvoerder van de inlichtingendienst daarover desgevraagd.

Grotere dreiging jihadistisch terrorisme

Het rapport over 2022 richt zich ook op jihadisme. Dat is volgens de AIVD nog altijd de belangrijkste terroristische dreiging tegen Nederland. De AIVD waarschuwt met name voor netwerken van terreurgroep Islamitische Staat die worden aangestuurd vanuit Afghanistan. Netwerken in Syrië spelen tegenwoordig een minder belangrijke rol.

Vooral in de tweede helft van 2022 zag de AIVD een toename van inlichtingen over mogelijke aanslagen door IS. De dienst acht daarom de dreiging van door IS aangestuurde aanslagen in Europa hoger dan in 2021. Van Al Qaida en groepen als Al Shabaab in Somalië gaat in Europa een minder grote dreiging uit. Ondanks de machtsovername van de Taliban in Afghanistan lijkt Al Qaida daar vooralsnog niet goed georganiseerd.

Rusland

Ook dit jaar wijst de dienst op dreigingen vanuit Rusland. Zo werden vorig jaar zeventien Russische inlichtingenofficieren uitgezet en werd voorkomen dat een Russische spion bij het Internationaal Strafhof aan het werk ging. Sinds de inval in Oekraïne vorig jaar februari probeert Rusland ook via digitale spionage een beeld te krijgen van bijvoorbeeld Oekraïense militaire besluiten.

Verder houdt Rusland (voormalige) Russische burgers hier in de gaten en intimideert het hen. Ook China en Iran maken zich hier volgens het rapport schuldig aan.

‘Optelsom van dreigingen’

In bredere zin rept de AIVD over een “optelsom van dreigingen”. De inlichtingendienst constateert dat bepaalde dreigingen elkaar in Nederland versterken. Zo kwam rechts-extremisme eerder op in reactie op aanslagen door terreurgroep IS. Verharding op rechts kan op zijn beurt weer leiden tot verharding onder linkse extremisten.

17 april 2023 In het Nieuws

De VS klagen Sergej Vladimirovitsj Tsjerkasov aan die in 2022 onder een valse Braziliaanse identiteit probeerde te infiltreren bij het ICC in Den Haag

Sergej Tsjerkasov is de Russiche GRU spion die stage wilde lopen bij het Het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Victor Muller een geheim agent van de Russische geheime dienst GRU

Volgens de AIVD deed de Rus Sergej Vladimirovitsj Tsjerkasov (36) zich voor als een Braziliaan met de naam Viktor Muller Ferreira.

AIVD: honderdduizend Nederlanders geloven dat land wordt geregeerd door ‘kwaadaardige elite’

17 april 2023 Telegraaf

De kans op jihadistische aanslagen neemt toe, stelt de AIVD vast in haar jaarverslag. Ook groeit de dreiging vanuit het rechtsextremisme en anti-overheidsactivisme. Zo’n honderdduizend Nederlanders geloven dat het land wordt geregeerd door een ‘kwaadaardige elite’. Ook links roert zich. Het aantal aanhangers van het anarchisme en marxisme stijgt – vooral bij vrouwen uit de grote steden.

AIVD: honderdduizend Nederlanders geloven dat land wordt geregeerd door ‘kwaadaardige elite

Nederland heeft een grimmig jaar achter de rug, schrijft de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst in haar verslag over 2022, waarin de Russische inval in Oekraïne ook in Nederland doordreunde en ‘haat, antisemitisme en complottheorieën voortwoekerde’. Opnieuw groeide het wantrouwen tegen overheid, media, rechtspraak en wetenschap. De AIVD noemt dat anti-institutioneel extremisme. Veel aanhangers geloven dat Nederland bestuurd wordt door een sinistere macht achter de schermen die het volk wil onderdrukken, ‘omvolken’ of uitroeien.

,,De AIVD schat in dat dit narratief over een ‘kwaadaardige elite’ op dit moment het populairste extremistische narratief is. Het precieze aantal is niet met zekerheid vast te stellen, maar de AIVD schat dat waarschijnlijk meer dan honderdduizend personen er in meer of mindere mate geloven. De aanhangers van het narratief zeggen dan ook in bezet gebied te leven, en in oorlog te zijn met de elite. Personen die deel uitmaken van de elite moeten worden gearresteerd, berecht in tribunalen en volgens sommigen ter dood worden gebracht.’’

Woordkeuze

De groeiende populariteit van deze theorie is ook op lange termijn gevaarlijk, schrijft de dienst. Aanhangers zijn geneigd om geweld te gaan gebruiken of goedpraten. Tot nu toe vallen de gewelddadige uitwassen mee. ,, Maar ze leveren wel het frame dat er een ‘elite’ is die de vijand is, waarmee aanhangers in ‘oorlog’ zijn. Door de woordkeuze van sommige aanjagers ontstaat er bewust ambiguïteit die bij aanhangers tot gewelddadig handelen kan leiden.’’

De grootste dreiging komt nog steeds uit de hoek van de radicale islam. De AIVD ziet de kans op terroristische aanslagen toenemen omdat terreurbeweging IS zich – ondanks dat er twee keer een nieuwe kalief werd uitgeschakeld – enigszins herpakt. Vooral in de tweede helft van afgelopen jaar zag de dienst een toename van inlichtingen over aanslagplannen en mogelijke operatives van IS. ,,De overgrote meerderheid van meldingen en leads die de AIVD krijgt, gaat nog altijd over mogelijk jihadisme.’’

Marxisme en anarchisme

De dreiging komt vooral van netwerken die worden aangestuurd door IS-structuren in Afghanistan. De jihadistische beweging in Nederland leeft niet op, maar bestaat nog steeds uit zo’n vijfhonderd personen waar nog steeds dreiging van uitgaat. In december haalde de politie een 20-jarige Syriër uit zijn huis in het Limburgse Stein. Hij wordt verdacht van het voorbereiden van een terroristisch misdrijf.

Ook op links rommelt het, al is de onmiddellijke dreiging voor Nederland minder. Opvallend is de toename van belangstelling voor marxisme en anarchisme van jongeren uit grote steden, vooral vrouwen. Dat vrouwen zich aangetrokken voelen tot radicale linkse thema’s is volgens de dienst verklaarbaar doordat het feminisme aandacht geeft aan het anarchisme, een stroming die geen gezag accepteert. ,,Terwijl bij veel rechts-extremisten blanke masculiniteit een belangrijk thema is, houdt een deel van de linkse actiescene zich bezig met de strijd tegen wat ze het patriarchaat noemen – de positie van de witte man.’’

Opstand

De AIVD waarschuwt voor de opkomst van een zogenoemd ‘insurrectioneel netwerk’ van anarchisten. Die groep bestaat nu uit hooguit enkele tientallen aanhangers. Zij hebben belangstelling voor een doorlopende opstand tegen het systeem, waarbij ze belangstelling hebben voor ondergrondse, militante, illegale en soms gewelddadige acties. In Nederland valt de geweldsbereidheid tot nu toe mee, maar in het buitenland zijn deze netwerken veel radicaler. ,,Insurrectionele netwerken hebben in het afgelopen decennium in diverse Europese landen bomaanslagen, brandstichtingen en bankovervallen gepleegd.’’

Extinction Rebellion

Thema’s voor anarchisten zijn streng vreemdelingenbeleid en het afgrendelen van de Europese buitengrenzen door Frontex, op dit moment geleid door een Nederlander. Ook duiken links-extremisten op wat zij zien als buitensporig geweld door de politie, de wooncrisis en de opkomst van rechts-extremisme. Ook klimaatverandering is een belangrijk onderwerp. Anarchisten zetten zich af tegen groepen als Extinction Rebellion, die binnen de grenzen van burgerlijke ongehoorzaamheid blijven. Anarchisten zijn volgens de geheime dienst bereid om verder te gaan.

De inlichtingen- en veiligheidsdienst probeert dreigingen uit al deze hoeken in de gaten te houden, maar loopt daarbij tegen de grenzen van de wet en het toezicht op. Zo moest de dienst vorig jaar vijf grote datasets vernietigen op last van de toezichtcommissie CTIVD. Het ging om zogenoemde ‘bulkdatasets’ van internetverkeer, afgetapt van de kabel. ,,Bulkdatasets zijn van grote operationele waarde, en ze zijn noodzakelijk voor de goede taakuitvoering van de diensten. Ze helpen in het bijzonder nog ongekende dreigingen te onderkennen en identificeren. Vooral dreigingen uit het buitenland. Het moeten vernietigen van een aantal van deze sets betekende een terugslag voor een aantal onderzoeken, gericht op buitenlandse dreigingen.’’