Rusland heeft een extra eis gesteld om twee Amerikanen vrij te laten. Het land wil nu ook Vadim Krasikov bij de gevangenenruil betrekken. Krasikov is een spion en huurmoordenaar van de Russische geheime dienst FSB. Er is alleen één probleem: hij zit niet vast in de VS.
Hoe zit het ook alweer? In Rusland zitten twee Amerikanen vast die president Biden snel naar huis wil halen. Het gaat om basketbalspeelster Brittney Griner en oud-militair Paul Whelan. De VS is bereid de beruchte illegale wapenhandelaar Viktor Bout te ruilen.
De Rus zit in de VS een celstraf uit van 25 jaar. Bout wordt ook wel de ‘handelaar des doods’ genoemd omdat hij wapens leverde aan landen die hele bevolkingsgroepen uitmoorden.
Levenslange celstraf
Nu melden bronnen aan CNN en persbureau Reuters dat Rusland ook Vadim Krasikov bij de deal wil betrekken. En dat maakt een gevangenenruil nog ingewikkelder. Krasikov zit een levenslange celstraf uit in Duitsland voor een moord op klaarlichte dag in Berlijn in 2019.
Drie schoten in het hoofd
Het is vrijdag 23 augustus 2019 als Zelimkhan Khangoshvili (40) door het park Tiergarten in Berlijn wandelt. Hij is op weg naar een moskee voor het vrijdagmiddaggebed. Khangoshvili was daarvoor commandant van de Tsjetsjeense rebellen. Onder zijn bevel vochten ze van 1999 – 2009 tegen de Russen in een oorlog. Khangoshvili zal de moskee nooit bereiken.
In Tiergarten schiet Vadim Krasikov hem dood. Met een handvuurwapen met geluiddemper schiet hij Khangoshvili van achteren dood met één kogel door zijn hoofd. Als de oud-rebellenleider op de grond ligt, schiet Krasikov nog twee kogels in zijn hoofd. Hij wil vluchten op een elektrische step, maar wordt direct opgepakt.
Poetin gaf opdracht huurmoord
Duitsland vermoedt al snel dat de liquidatie in opdracht van Rusland en dus president Poetin is uitgevoerd. ”De Duitse rechter noemde de huurmoord in zijn uitspraak een daad van staatsterrorisme”, zegt Duitsland-correspondent Jeroen Akkermans.
”De rechter houdt Vladimir Poetin zelfs medeverantwoordelijk voor de huurmoord. Dat Moskou Vadim Krasikov nu opeist, is een erkenning dat de huurmoord van bovenaf is opgelegd.”
Hoog spel
Voor Poetin valt er veel te winnen bij de gevangenenruil. ”De terugkeer van spion Krasikov zou voor Rusland een overwinning betekenen. Agenten van de geheime dienst die in het buitenland dit soort missies uitvoeren worden in Rusland als helden ontvangen”, zegt Rusland-correspondent Eva Hartog.
Akkermans vult aan:”Poetin is een man van eer. Zeker waar het gaat om spionnen. Hij heeft respect voor Krasikov en haat ex-spionnen als Sergei Skripal en Aleksandr Litvinenko die als verraders worden gezien. We weten hoe het met hen is afgelopen.”
”Dat Rusland nu een Amerikaanse basketbalspeelster en een oud-militair wil ruilen tegen een huurmoordenaar en een wapenhandelaar is gedurfd. Ze zetten hoog in”, zegt Akkermans.
Foto van de agent in legeruniform en in zijn valse identiteit NOS
Door researchredacteuren Joost Schellevis, Ben Meindertsma en Eelco Bosch van Rosenthal.
“Details over nieuw ontdekte profielen van de Russische geheime dienst”, twitterde de ogenschijnlijk bevlogen student, met een link naar het bijbehorende Bellingcat-artikel. Wat hij er niet bij vertelde, is dat ‘Victor Muller’ zélf een geheim agent van de Russische geheime dienst GRU was. Volgens inlichtingendienst AIVD is Muller namelijk een illegal, een spion die met een valse identiteit een nepleven opbouwt.
Wie is deze Muller echt? En wat is er waar van zijn verhaal?
De opmerkelijke tweet hoorde bij een zorgvuldig opgebouwde online- en offline-persoonlijkheid, met een – volgens de AIVD verzonnen – jeugd in Brazilië en Argentinië. Die dekmantel gebruikte hij om te solliciteren bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, waar hij werd toegelaten om stage te lopen als junior analist.
Een buitenlandse inlichtingendienst tipte de AIVD, melden bronnen aan de NOS. Daardoor kon de spion snel in de kraag worden gevat. Inmiddels is hij uitgezet naar Brazilië, waar hij volgens het Braziliaanse ministerie van Justitie is vastgezet.
Daarmee wisten de inlichtingendiensten te voorkomen dat Muller kon spioneren bij het Internationaal Strafhof. Hij zou dan toegang hebben tot het kantoor en de computersystemen van het Strafhof.
NOS
Het verhaal dat Victor volgens de AIVD had ingestudeerd was dat hij in 1989 in Brazilië werd geboren. Hij had een moeilijke jeugd gehad, leefde lange tijd in Argentinië en sprak daardoor niet vloeiend Portugees.
Dat verzonnen verleden was behoorlijk gedetailleerd, blijkt uit AIVD-informatie. Zo zou zijn moeder haar vlinderverzameling hebben moeten verkopen om een medische behandeling te kunnen betalen. Zijn favoriete horecatentjes, hoeveel huur hij betaalde, de relatie met zijn vader: het is tot in detail gefabriceerd.
In werkelijkheid blijkt de ontmaskerde man een Rus te zijn, Sergej Tsjerkasov genaamd en vier jaar ouder dan de leeftijd van Victor Muller. Volgens de Braziliaanse justitie kwam hij pas in 2010 in Brazilië aan. Wie zijn foto door gezichtsherkenningssoftware haalt, had al kunnen achterhalen dat zijn verhaal niet klopte. Hij is namelijk te zien als jonge twintiger op foto’s in een Russisch militair uniform en met Russische vrienden.
Een legerverleden ligt voor de hand, aangezien Tsjerkasov op een gegeven moment moet zijn gerekruteerd door de GRU, de militaire inlichtingendienst.
Geheim agent Tsjerkasov met twee vrienden uit het leger NOS
In dezelfde periode dat hij naar Brazilië vertrekt, begint hij ook met het construeren van zijn online identiteit. Hij maakt een Facebookprofiel en een twitteraccount met zijn valse identiteit aan, waar vooral foto’s van hem op zijn motor zijn te zien.
In 2014 vertrekt Tsjerkasov naar Dublin om te studeren aan Trinity College. Vanaf 2018 studeert hij internationale betrekkingen aan de Johns Hopkins universiteit in Baltimore (VS). Die universiteit meldt dat hij daar in 2020 is afgestudeerd. Volgens zijn eigen profiel gaf hij in Dublin ook Engelse les en werkte hij in de Verenigde Staten als freelance-vertaler voor bedrijven of bij rechtszaken, maar dat is niet bevestigd.
‘Intelligente student’
Aan Johns Hopkins kreeg hij les van de Oekraïense hoogleraar Eugene Finkel. Die schrijft vanavond op Twitter dat hij nooit het vermoeden heeft gehad dat zijn student een GRu-spion was, en dat hij een intelligente student was. Ook schrijft Finkel dat het hem zeer spijt dat hij een aanbevelingsbrief voor hem geschreven heeft voor het Strafhof in Den Haag.
Of Tsjerkasov in Ierland en de Verenigde Staten ook spionagewerk heeft gedaan, is niet bekend. In zijn Amerikaanse tijd woonde hij naar eigen zeggen in Arlington, waar ook het Pentagon zetelt. Veel federale overheidsinstellingen zijn gevestigd in het nabije Washington DC.
Foto’s van Mullers alias-profiel NOS
In zijn Amerikaanse periode begint hij ook een politiek weblog. Daarin neemt hij, voor een Russische spion, opmerkelijke standpunten in. In een van zijn zes blogs heeft hij het over “Poetin-kanker” die zich over de wereld verspreidt. Hij roept Zuid-Amerikaanse landen op om de hulp van Amerika in te roepen om te democratiseren, en beweert dat militair ingrijpen in Syrië geen zin heeft. Ook op z’n twitteraccount laat hij zich kritisch uit over Rusland.
Recent keerde hij volgens de Braziliaanse justitie terug naar Brazilië, om zich voor te bereiden op zijn vertrek naar Nederland.
Tsjerkasov bij de uitreiking van zijn diploma in Dublin NOS
Verantwoording
Voor dit artikel haalde de NOS foto’s van Tsjerkasov door twee publiek toegankelijke diensten voor gezichtsherkenning. Eén daarvan is gespecialiseerd in het vinden van profielfoto’s op Russische sociale netwerken, de andere is geschikt voor het vinden van foto’s van een persoon op het “open” web. Op die manier vonden we een website van Tsjerkasov, maar ook socialemediaprofielen van zijn vrienden in het leger, met wie hij op de foto ging. De NOS is terughoudend met het gebruik van dit soort software.
8 mei 2022 Antonio Baquero (OCCRP), Kevin G. Hall (OCCRP), Alina Tsogoeva (OCCRP ID), Jesús G. Albalat (El Periódico), Christo Grozev (Bellingcat), Lorenzo Bagnoli (IRPI), IStories, Stefano Vergine (Il Fatto Quotidian)
De Catalaanse leiders noemden de man die hen troepen en geld aanbood om zich van Spanje af te scheiden, ‘de gezant van Poetin’. Verslaggevers identificeerden hem als Nikolai Sadovnikov, een oude diplomaat die naar verluidt werkte als strategisch adviseur van de Russische minister van Buitenlandse Zaken.
Tijdens een reis naar Barcelona in 2017 bood Nikolai Sadovnikov aan de Catalanen 500 miljard dollar te geven om hun pogingen om van de regio een onafhankelijke staat te maken, te helpen.
In ruil daarvoor vroeg hij hen om van Catalonië een toevluchtsoord voor cryptocurrencies te maken.
Een westerse inlichtingendienst beschreef hem als “een acteur van Russische parallelle diplomatie” die minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov vergezelde op reizen door het Midden-Oosten.
Nadat Sadovnikov Barcelona verliet, laten sms-berichten zien dat de Catalanen contact hielden via een tussenpersoon.
De tussenpersoon bleef geld beloven en stuurde de Catalanen foto’s van een koffer vol contant geld en een depositocertificaat ter waarde van $ 500 miljard. Maar verslaggevers konden alleen bevestigen dat hij ze ooit een enkele bitcoin had gestuurd.
Sadovnikov had aandelen in vier bedrijven geregistreerd in een overheidsgebouw op het Rode Plein.
In de aanloop naar de historische parlementaire stemming van Catalonië in 2017 om de onafhankelijkheid van Spanje uit te roepen, ontving de leider van de onrustige regio een schokkend aanbod.
Een mysterieuze “Russische groep” heeft naar verluidt president Carles Puigdemont geld en 10.000 gewapende soldaten aangeboden om de breuk met Madrid te maken.
Deze informatie kwam in 2020 naar voren in de Spaanse media, maar sindsdien is er weinig meer bekend over wat er precies is gebeurd. Nu onthult een gezamenlijk onderzoek door OCCRP, El Periódico, Bellingcat, IRPI, Il Fatto Quotidiano en iStories voor het eerst belangrijke nieuwe details over dat aanbod, hoe het werd gedaan – en door wie.
Het blijkt dat Puigdemont mannen ontmoette die zich presenteerden als gezanten van de Russische regering in de Casa dels Canonges, zijn officiële residentie, aan de vooravond van de onafhankelijkheidsstemming van Catalonië.
De belangrijkste van zijn gesprekspartners was Nikolai Sadovnikov, die door de Catalaanse onafhankelijkheidsleiders persoonlijk werd beschreven als “Poetins gezant”. De voormalige Sovjet- en Russische diplomaat had een geschiedenis als vertegenwoordiger van het Kremlin in gevoelige conflictgebieden en was opgemerkt door ten minste één westerse inlichtingendienst, die hem markeerde als iemand die een directe lijn met het Russische staatshoofd had.
De betrokkenheid van een figuur bij het cv van Sadovnikov suggereert dat de pogingen van Moskou om verdeeldheid in Spanje aan te wakkeren mogelijk ernstiger zijn geweest dan eerder bekend was. Kremlin-waarnemers waarschuwen al lang dat president Vladimir Poetin was gaan geloven dat het ondermijnen van de Europese eenheid in het belang van Rusland was.
Keir Giles, een Rusland-expert bij de Britse denktank Chatham House, zei dat Rusland een “nul-sommening van veiligheid” heeft, in de overtuiging dat er maar een beperkt aantal zaken is.
“Daarom, als Rusland een ander land verzwakt door het vertrouwen van de bevolking in instellingen te ondermijnen, door zijn regio’s te decentraliseren, door zijn grondwet, zijn democratische processen, zijn rechtsstelsels aan te vechten, dan wordt Rusland in vergelijking daarmee standaard sterker”, zei hij.
Dat Rusland dit zou doen door de handen ineen te slaan met separatistische leiders in Spanje, komt overeen met gedrag uit het verleden, zei Louise Shelley, directeur van het Terrorism, Transnational Crime and Corruption Center aan de George Mason University in Virginia.
“De banden tussen de Catalanen en de Russen gaan terug tot het Sovjettijdperk. Voor de ineenstorting van de USSR werden er in Barcelona bijeenkomsten op hoog niveau gehouden met vooraanstaande Russen”, zei Shelley.
“De dingen waren toen subtieler dan dissidentie zaaien. Maar relaties worden door Russen voor de lange termijn opgebouwd.”
Maar de affaire had ook enkele onverwachte elementen. Tekstberichten verkregen door verslaggevers, evenals een interview met een persoon die aanwezig was op de bijeenkomst, onthullen dat de Russen eisten dat Catalonië gunstige cryptocurrency-wetgeving zou aannemen in ruil voor hun steun.
Op hun beurt beloofden de Russen Catalonië $ 500 miljard te geven om hun pogingen om onafhankelijkheid te verwerven te helpen – een cijfer dat de goedgelovigheid onder druk zet. Hoewel Catalonië nooit onafhankelijk is geworden, bleef een man die de Russen vertegenwoordigde contact houden en bleef hij geld beloven ter ondersteuning van de inspanningen van de separatisten. De meeste van zijn beloften leken op niets uit te komen, hoewel de Catalanen een keer een enkele bitcoin ontvingen, op dat moment iets minder dan $ 10.000 waard.
Toen hij bekend raakte met de bevindingen van verslaggevers, zei Christopher Nehring, een docent geschiedenis van de inlichtingendiensten aan de Universiteit van Potsdam, dat sommige Russische toenaderingen naar Catalonië vreemd leken.
Aan de ene kant, zei hij, hadden sommige mensen met wie de Catalanen spraken “duidelijk banden met Russische inlichtingendiensten”. Aan de andere kant, “klinkt de vermeende eis om van Catalonië ‘het Zwitserland van de cryptocurrency’ te maken als een zakelijke zwendel.”
“Door beide delen te combineren, klinkt het alsof we kijken naar geheime, door inlichtingen ondersteunde steun voor een separatistische beweging met een zwendel- of fraudecomponent aan de zijkant.”
Giles was het ermee eens dat de Russische toenadering tot Catalonië eruitzag als “een gemengde operatie tussen politieke inmenging en het streven naar winst.”
“De nauwe en intieme band tussen politieke macht en georganiseerde misdaad … is een bepalend kenmerk van zoveel moderne Russische middelen om macht te projecteren”, zei hij.
“Het klinkt alsof we kijken naar een geheime, door inlichtingen ondersteunde steun voor een separatistische beweging met een oplichtings- of fraudecomponent aan de kant.”
– Christopher Nehring Docent in Intelligence History University of Potsdam
Telefonisch bereikbaar, ontkende Sadovnikov ten stelligste dat hij enige connectie had met de Russische regering of inlichtingendiensten, of iets aan de Catalanen had aangeboden. Hij erkende dat hij eind oktober 2017 naar Barcelona was gereisd en was meegenomen naar een bijeenkomst “door een vriend”, maar zei dat hij “niet echt wist” wie er aanwezig was omdat hij geen Spaans spreekt.
“Ik zat gewoon en wachtte tot hij klaar was”, zei hij over de ontmoeting. “En dan voor hem om me naar de zee te brengen.”
Op de vraag of hij Puigdemont van een foto kon identificeren, zei Sadovnikov dat hij eraan twijfelde – hij had een ernstige aanval van COVID-19 gehad, zei hij, en zijn leven was niet meer hetzelfde. “In 2020 stierf ik praktisch en ben ik opnieuw geboren”, zei hij.
Puigdemont heeft niet gereageerd op verzoeken om commentaar voor dit verhaal. Zijn naaste medewerker, Victor Terradellas, die ook de bijeenkomst bijwoonde, bevestigde dat de bijeenkomst plaatsvond en dat een man genaamd Nikolai, die verslaggevers later identificeerden als Sadovnikov, had deelgenomen.
Terradellas en een andere bron die met verslaggevers sprak, ontmoetten Sadovnikov in die periode, hoewel ze zich alleen zijn voornaam, Nikolai, konden herinneren.
Sms-berichten tussen Terradellas en andere pro-onafhankelijkheidsactoren bevestigden dat de ontmoeting plaatsvond. Ze leverden ook Nikolai’s achternaam op: Sadovnikov.
Onafhankelijke bevestiging van zijn identiteit werd verkregen uit vluchtgegevens. In een bericht dat op 26 oktober naar Puigdemont werd gestuurd, schreef Terradellas: “Poetins gezant arriveert om 5 uur.” Uit vluchtgegevens blijkt dat een Nikolai Sadovnikov die dag om 15.44 uur in Barcelona aankwam met Aeroflot-vlucht 2514 vanuit Moskou.
Verslaggevers kregen een Russisch rijbewijs van een Nikolai Nikolajevitsj Sadovnikov wiens geboortedatum overeenkwam met die van de man die op de vlucht arriveerde.
Als laatste bevestiging toonden ze de vergunning aan een persoon die banden had met de Catalaanse activisten die Sadovnikov in Barcelona ontmoetten. Deze persoon bevestigde dat de foto de man afbeeldde die ze hadden ontmoet.
‘Parallelle diplomatie’
Dat een Russisch aanbod aan Puigdemont was gedaan en afgewezen, werd in 2020 onthuld door een Spaanse rechter die onderzoek deed naar het misbruiken van publieke middelen voor de onafhankelijkheidsbeweging. De rechter citeerde berichten die de politie had opgehaald van de telefoon van Puigdemonts naaste medewerker Victor Terradellas, maar gaf geen verdere informatie.
Toen dit nieuws naar voren kwam, behandelden sommige Spaanse publicaties het als een waarschijnlijke oplichterij. De Russische ambassade in Madrid bespotte het zelfs op Twitter en suggereerde sarcastisch dat het aantal aangeboden soldaten eigenlijk honderd keer groter was.
Maar nieuwe informatie verkregen door verslaggevers – van sms-berichten, interviews met deskundige partijen, inlichtingenrapporten en gerechtelijke dossiers – levert een schat aan aanvullende details op. Verslaggevers konden vaststellen dat het aanbod plaatsvond tijdens een ontmoeting met Nikolai Sadovnikov, en een deelnemer bevestigde dat Sadovnikov het zelf had gedaan.
Hoewel veel over Sadovnikovs achtergrond in nevelen gehuld blijft, is er genoeg dat suggereert dat hij meer is dan een gewetenloze freelancer.
De 64-jarige blijkt veel ervaring in diplomatie te hebben. Diplomatieke bronnen in Italië vertelden verslaggevers dat hij tussen 1984 en 1987 als Sovjetdiplomaat in Rome heeft gediend en van 1991 tot ten minste 1995 als plaatsvervangend consul in Milaan, eerst voor de Sovjet-Unie en daarna voor Rusland. Volgens gegevens van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken werd een persoon met de naam Nikolai Nikolajevitsj Sadovnikov ten minste tot 2010 als werknemer geïdentificeerd. Een conferentieagenda uit 2007 identificeert hem als adviseur bij de afdeling beleidsplanning van het ministerie.
In 2012 was hij op de radar verschenen van ten minste één westerse inlichtingendienst. Verslaggevers konden een inlichtingenrapport uit dat jaar bekijken waarin wordt beschreven dat hij beweerde directe banden te hebben met Vladimir Poetin.
Het rapport beschrijft Sadovnikov als “een actor van de Russische parallelle diplomatie in Syrië en Iran.” Hoewel hij optrad onder de paraplu van het ministerie van Buitenlandse Zaken, “is hij alleen verantwoording verschuldigd aan het staatshoofd, met wie hij een zekere nabijheid claimt.”
Volgens het rapport is Sadovnikov “betrokken bij de Syrische, Iraanse, Libische dossiers en meer in het algemeen bij de bilaterale betrekkingen met de Golfstaten.” Zijn doel, zo staat erin, was “om de convergentie van belangen tussen Rusland en Iran te bevorderen om vooral de Amerikaanse invloed in de regio te verminderen.”
Er wordt melding gemaakt van een reis naar Iran in april 2012 en een andere maand naar de Verenigde Arabische Emiraten, waar Sadovnikov naar verluidt de minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov vergezelde en deelnam aan bijeenkomsten over olie-exploitatie.
Het rapport zei dat het een “geloofwaardige hypothese” was dat Sadovnikov een Russische inlichtingenagent was, maar het kon dat niet met zekerheid vaststellen.
Sinds 2012 heeft Sadovnikov echter minder belangstelling gekregen. Volgens een van de inlichtingenbronnen werd hij niet beschouwd als “een dossier” dat nauwlettend in de gaten moest worden gehouden.
Tegen het einde van de jaren 2010 was hij naar een andere regio verhuisd – althans volgens Piergiorgio Bassi, een Italiaanse lobbyist die garant stond voor een visum dat Sadovnikov in januari 2016 had aangevraagd.
Toen verslaggevers Bassi bereikten, zei hij dat Sadovnikov in 2016 en 2017 werkte als adviseur voor strategisch buitenlands beleid van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov en dat hij gespecialiseerd was in de Catalaanse kwestie.
Een vreemde ontmoeting
Sadovnikovs ontmoeting met de Catalanen vond plaats in de officiële residentie van Puigdemont op de avond van 26 oktober 2017. Het Catalaanse parlement zou de volgende dag voor onafhankelijkheid stemmen en Puigdemont was druk aan het onderhandelen met zowel de Spaanse regering in Madrid als met zijn landgenoten.
Maar hij maakte ook tijd voor het memorabele Russische rendez-vous.
Sadovnikov werd vergezeld door twee anderen: een andere Rus en een Spaanse man die als tolk optrad. Tijdens de bijeenkomst, bevestigde Terradellas, bood Sadovnikov Puigdemont 10.000 Russische soldaten aan als Catalonië onafhankelijk zou worden.
Sadovnikov beloofde de regering van een onafhankelijk Catalonië ook het oogverblindende bedrag van $ 500 miljard, volgens sms-berichten en foto’s die door verslaggevers zijn verkregen. Het bedrag lijkt onwaarschijnlijk, aangezien de hele Russische staat in 2017 ongeveer $ 219 miljard aan inkomsten binnenhaalde.
In ruil daarvoor had de Russische delegatie een enkel verzoek: voor een onafhankelijk Catalonië om wetgeving aan te nemen die gunstig is voor cryptocurrency. Ze wilden dat het een financieel centrum zou worden dat vergelijkbaar was met Zwitserland, maar dan voor digitaal geld.
De ontmoeting eindigde zonder harde toezeggingen en de Catalanen leken verbaasd over met wie ze te maken hadden.
In berichten aan collega’s verwees Terradellas naar Sadovnikov als “Nikolay de mysterieuze” en bracht zelfs de mogelijkheid naar voren dat er banden met de onderwereld waren.
“Ik denk nu al dat ze maffia zijn”, schreef hij de dag na de ontmoeting. “Of waar is het verschil tussen maffia en politieke macht?”
Niettemin zei Puigdemont tegen Terradellas om in contact te blijven met de Russen.
De volgende dag riep het Catalaanse parlement de onafhankelijkheid uit. Het werd al snel duidelijk dat hun poging een mislukking was; Catalonië werd door Rusland of enig ander groot land niet als onafhankelijk erkend. Sommige separatistische leiders werden gearresteerd en veroordeeld tot gevangenisstraf wegens opruiing en misbruik van openbare middelen, terwijl anderen, waaronder Puigdemont, het land ontvluchtten.
Toch hield hun relatie met de Russen stand.
Krediet: El Periodico
Catalanen vieren feest in Barcelona nadat het lokale parlement op 27 oktober 2017 de onafhankelijkheid van Spanje heeft uitgeroepen.
“Ik ga op mijn knieën”
Een sleutelfiguur in het centrum van hun communicatie was Jordi Sardà Bonvehí, een Spanjaard die volgens bronnen optrad als Sadovnikovs tolk tijdens de ontmoeting van de Rus met Puigdemont.
Sardà is een enigmatische figuur met zijn eigen geblokte achtergrond. In 2012 presenteerde hij zich in Oekraïne als vertegenwoordiger van een Spaans gasbedrijf en tekende hij een deal met Vladislav Kaskiv, destijds hoofd van het Oekraïense staatsinvesteringsagentschap, om een terminal voor vloeibaar aardgas te bouwen aan de kust van de Zwarte Zee. Maar het bedrijf, Gas Natural, ontkende elke betrokkenheid en zei dat Sardà nooit hun vertegenwoordiger was geweest. Deze overeengekomen terminal is nooit gebouwd. In een onderzoek naar de affaire noemde Reuters Sardà een skileraar die zakenman werd.
Nu, jaren later, leek Sardà zijn focus te hebben verlegd naar Rusland. Nadat hij Sadovnikov had vergezeld naar zijn ontmoeting met Puigdemont, bleef hij in contact met Victor Terradellas, de medewerker van Puigdemont, en bleef hij maandenlang sms-berichten met hem uitwisselen. (Sardà weigerde commentaar te geven op dit verhaal.)
Bijna 200 pagina’s van deze berichten, die door de Spaanse politie uit de telefoon van Terradellas waren gehaald als onderdeel van een breder onderzoek naar het misbruik van overheidsgeld, werden door verslaggevers verkregen.
In zijn langdurige gesprekken met Terradellas noemt Sardà Sadovnikov meermaals, insinuerend dat hij een belangrijke beslisser is in de kringen van Poetin. Hij portretteert zichzelf ook als een invloedrijke speler met connecties op hoog niveau – hoewel weinig van wat hij belooft ooit lijkt uit te komen.
In één gesprek vraagt Terradellas dringend aan Sardà om een onbekende actie te ondernemen:
T
Kom op Jordi, sla op de tafel en doe het vandaag, alsjeblieft! Als je wilt, ga ik op mijn knieën.
Als reactie lijkt Sardà te insinueren dat er grote plannen in de maak zijn:
S
Goedemorgen, ik zal je later iets vertellen
Sarda
27/02/2018
S
We slaan de tafel en breken hem in twee stukken
Als Terradellas twijfel uit, zegt Sardà dat hij zich geen zorgen hoeft te maken:
T
Ja, maar zonder de juiste mensen in [Catalonië] zitten we vast. We moeten op onze plaats zijn en met onze mensen, want zo niet, met deze lafaards, zullen we niet kunnen doen wat gedaan moet worden en zal Spanje ons rondslepen
Terradella’s
27/02/2018
S
Spanje zal niet bestaan
S
en Europa nauwelijks
Op een gegeven moment, waarbij hij een gephotoshopt beeld oproept van Poetin die op een beer rijdt die Terradellas hem had gestuurd, belooft Sardà dat de Russische leider de nu voortvluchtige Puigdemont zou ontmoeten, naar wie hij verwijst met een bijnaam, ‘het kind’:
S
Ik heb belangrijke informatie voor het kind
Sarda
16/03/2018
T
Nu heb je me geïntrigeerd
Terradella’s
16/03/2018
S
Een ontmoeting met degene bovenop de beer (officieel) voor de verkiezingen
Sarda
16/03/2018
T
Wauw!
Terradella’s
16/03/2018
T
Heilige shit!
Terradella’s
16/03/2018
T
Fantastisch!
Terradella’s
16/03/2018
T
Laten we vanavond eten en erover praten
Terradella’s
16/03/2018
T
Ik heb zelfs een stijve
Het is niet bekend dat een dergelijke bijeenkomst heeft plaatsgevonden. Maar een paar weken later vertelt Terradellas aan Sardà dat zijn steun cruciaal is:
T
Gisteren zei ik tegen [mijn vrouw] Judit. Als ik je 10 of 20 jaar geleden had gekend, zouden we een republiek zijn
Terradella’s
03/04/2018
S
Destijds had ik niet de positie die ik nu heb, alles gebeurt wanneer het moet!
Later, Terradellas benijdt Sardà’s associatie met de machtige Russen:
T
Het is heel duidelijk dat je werkt voor een machtige staat. Ik hou ervan als je zo praat, het is het verschil tussen groot zijn en een staat of klein zijn en een natie zonder staat zijn. Ik heb altijd al willen kunnen praten zoals jij. Ik dacht altijd dat als ik ooit iets zou bevelen, als er een staat was, ik zo zou praten
Tijdens deze maanden, zo blijkt uit de berichten, bungelde Sardà herhaaldelijk de belofte van geld voor Terradellas.
Berichten van 10 maart 2018 laten zien dat de twee mannen een mogelijke overdracht van 56 bitcoins bespreken, die op dat moment iets minder dan $ 525.000 waard zouden zijn. Maar toen verslaggevers de digitale portemonnee traceerden die Terradellas met Sardà deelde, ontdekten ze dat deze slechts één enkele bitcoin had ontvangen.
Terradellas vroeg herhaaldelijk om updates over aanvullende fondsen die aan Catalonië waren beloofd: “Vertel me alsjeblieft wanneer”, schreef hij, met de vraag of hij iets had gedaan om Sardà te beledigen en hem zelfs sigaren aan te bieden. Maar meer dan één ontmoeting in Catalonië leek niet door te gaan, en Sardà kwam gewoon niet opdagen.
Op een keer stuurde Sardà hem een foto van een koffer vol euro’s, mogelijk een poging om de Catalaan ervan te overtuigen dat er echt grote sommen geld werden aangeboden.
Een paar dagen later, zo blijkt uit de berichten, ontmoetten Sardà en Terradellas elkaar eindelijk in een appartement in Barcelona. Een paar uur later stuurde Sardà Terradella een foto, misschien net genomen tijdens hun ontmoeting, waarop Terradellas te zien was met wat lijkt op een depositocertificaat bij de Union Bank of Switzerland, ter waarde van een verbazingwekkende $ 500 miljard.
Het exacte doel van de ontmoeting wordt niet duidelijk uit de berichten, maar het is mogelijk dat Terradellas bedoeld was om de foto aan Puigdemont of andere Catalaanse leiders te laten zien, wat bewijst dat de Russische kant toegang had tot de enorme sommen geld die ze hadden beloofd.
De foto is door verslaggevers uit de logboeken van sms-berichten gehaald. Drie specialisten die het beweerde certificaat beoordeelden, zeiden dat het leek op een voor de hand liggende vervalsing, en merkten de slechte afdrukkwaliteit op, evenals spel- en grammaticafouten.
“Het document is honderd procent waardeloos”, zegt Daniel Thelesklaf, voormalig hoofd van het Money Laundering Reporting Office van de Zwitserse regering. “Dergelijke vervalsingen worden vaak gebruikt bij oplichting waarbij mensen willen laten zien dat ze dergelijke activa beheren. En de nep is heel onhandig gemaakt.”
Toen hij werd bereikt door verslaggevers en hem werd gevraagd naar zijn relatie met Sardà, beschreef Sadovnikov hem eenvoudig als een “vriend” en zei dat zijn bezoek aan hem de reden was dat hij naar Catalonië was gekomen.
Gevraagd naar het geld, antwoordde Sadovnikov: “Weet je wat $ 500 miljard is? Dat is praktisch het budget van de Russische staat. En iemand gaat het budget van de Russische staat aan Catalonië geven? Nou, weet je, het is niet eens absurd, het is gewoon, je weet wel, gek.”
Op het Rode Plein
Bij het doorzoeken van Sadovnikovs naam in bedrijfsgegevens kwamen verslaggevers verschillende firma’s in Rusland tegen. Het is onduidelijk of deze bedrijven ooit daadwerkelijk zaken hebben gedaan, maar ze lijken hem in verband te brengen met de Russische regering en met Italiaanse bankiers die worden beschuldigd van fraude.
In Rusland was Sadovnikov aandeelhouder in vier bedrijven opgericht in 2004 en 2005 met een ongebruikelijke plaats van registratie: 5 Rode Plein. Dit is het adres, in het hart van Moskou, van de Middle Trading Rows, een historisch gebouwencomplex dat toen eigendom was van het Ministerie van Defensie.
De betekenis van de verbinding, indien aanwezig, is onduidelijk. Tussen 2011 en 2017 zijn de bedrijven op verschillende momenten uit het ondernemingsregister geschrapt.
Krediet: Sergey Stepykin (CC BY-SA 3.0)
De middelste handelsrijen op het Rode Plein.
In een van de bedrijven, Onava Energy, waren zijn medeaandeelhouders Ottavio A. Angotti en Antonio Mario Angotti. Dit lijken dezelfde vader-en-zoon Italiaanse bankiers te zijn wiens namen in de jaren negentig over de pagina’s van Amerikaanse kranten werden gespat nadat ze werden vervolgd vanwege hun rol bij de ineenstorting van bankachtige instellingen die bekend staan als thrifts.
De oudere Angotti ontvluchtte de VS nadat hij in 1993 voor zijn veroordeling was afgezet bij een kankerkliniek en verdween, om drie jaar later in Hong Kong te worden gearresteerd. Hij stierf in 2009.
In 1995 werd zijn zoon Antonio veroordeeld tot 41 maanden gevangenisstraf wegens witwassen en fraude. Zes jaar later, opererend onder de alias Tony Massei, ontvluchtte hij Estland, waar hij deel uitmaakte van een groep die een geldschieter fabriceerde om een groot spoorwegprivatiseringscontract binnen te halen. Tegenwoordig staat hij op LinkedIn vermeld als werkzaam in de energiesector in Hong Kong. Hij reageerde niet op verzoeken om commentaar.
Hoe en waarom de Angottis verstrikt raakten in Sadovnikov blijft een mysterie. Toen hij door verslaggevers werd bereikt, ontkende Sadovnikov ooit ooit een bedrijf te hebben gehad, hoewel hij zei dat iemand ooit bedrijven had geopend die frauduleus zijn naam gebruikten.
Hij ontkende ook ronduit ooit voor de Russische staat te hebben gewerkt. En hij bleef bij zijn verhaal dat gewoon een andere toerist was die naar Barcelona werd getrokken voor tapas en toerisme.
“Mijn doel was om gewoon bij de zee te zijn, te gaan zwemmen en te zonnebaden”, zei hij. “En dat is eigenlijk alles. Dat was het doel van mijn reis.”
Karina Shedrofsky (OCCRP ID), Jacques Follorou (Le Monde) en Oliver Zihlmann (Tamedia) hebben verslag uitgebracht.
De Russische techgigant Yandex heeft een van zijn werknemers de schuld gegeven van het hacken en vervolgens lekken van gegevens van Yandex Food , een populaire voedselbezorgdienst in Rusland.
Onder de vele getroffen gebruikers zijn bedienden van de Russische veiligheidsdiensten en het leger, die in verschillende gevallen zelfs eten naar hun werkplek bestelden met hun officiële e-mailadres.
Dit lek omvat e-mails van gebruikers, een groot aantal telefoonnummers, adressen en bestellingen die op het platform zijn gedaan. De Russische staatsmedia-waakhond Roskomnadzor heeft krachtig geprobeerd de verspreiding ervan te blokkeren.
Sommige onderzoekers hebben al aanknopingspunten gevonden voor onderzoeken naar corruptie uit dit datalek, namelijk het appartement van 170 miljoen roebel (~2 miljoen USD) van de door de Russische president Vladimir Poetin gerapporteerde ” geheime dochter “.
Bellingcat heeft de gegevens geanalyseerd om de authenticiteit ervan te verifiëren en nieuwe onderzoeksleads te ontdekken. Door gegevenspunten binnen dit lek te kruisverwijzen naar onafhankelijke bronnen, waaronder profielen van sociale media en andere gelekte databases, kunnen we bevestigen dat het inderdaad authentiek is. Echter, zoals bij de meeste datalekken, heeft de overgrote meerderheid van deze informatie geen legitieme onderzoeksdoeleinden, daarom koppelen we niet aan de data zelf. Persoonlijke details zijn in dit artikel verborgen in schermafbeeldingen.
We hebben dit lek alleen gebruikt om meer informatie te verzamelen over de onderwerpen van eerdere onderzoeken – van wie velen lid zijn van de Russische veiligheidsdiensten en het leger.
Wat zit er in het lek?
Het grootste deel van het datalek omvat bestelinformatie, samen met enkele persoonlijke informatie die van de gebruiker is verzameld. Deze omvatten hun Yandex.Food-ID, adres, contactgegevens, bezorginstructies, factuurgegevens en metadata.
Een adres waarnaar Bellingcat zocht is Dorozhnaya Street 56 in Moskou. Deze faciliteit is gekoppeld aan de Russische Nationale Garde (Rosgvardia), die actief is geweest bij de invasie van Oekraïne.
Ten eerste is hier een voorbeeld van hoe persoonlijke gegevens van gebruikers die eten hebben besteld, worden weergegeven in het lek.
De voornaam is een verplicht veld, maar de volledige naam wordt vaak leeg gelaten. Hieronder heeft een fictieve Andrey Andreyev hun bestelling geplaatst. Het e-mailveld is ook optioneel, hoewel het telefoonnummer vereist is. In sommige gevallen worden gebruikersgegevens met telefoonnummer, naam en e-mailadres opgenomen, zelfs als er nog geen bestelling is geplaatst – waarschijnlijk vanaf het moment dat een gebruiker zich heeft geregistreerd maar geen bestelling heeft geplaatst in de app.
Gegevens met generieke persoonlijke informatie, voor illustratieve doeleinden
Ook inbegrepen is het afleveradres – niet te verwarren met het thuisadres van de gebruiker, dat niet in deze gegevens is opgenomen – met bijbehorende afleverinstructies. Deze leveringsinstructies, zoals later in dit artikel beschreven, zijn enkele van de meest fascinerende gegevenspunten van dit lek.
In het onderstaande geval, met adres- en bezorginstructiegegevens die een werkelijke Yandex.Food-bestelling weerspiegelen, heeft de klant aangegeven dat de bestelling wordt verzonden naar militaire eenheid 3792 en dat ze het vermelde nummer moeten bellen wanneer ze aankomen om het op te halen bij de voorpoort. Dit nummer van de militaire eenheid komt overeen met het 681e speciale gemotoriseerde regiment van Rosgvardia.
Invoer van een bestelling verzonden naar een Rosgvardia-basis, met een gedepersonaliseerd telefoonnummer en naam voor illustratieve doeleinden
De laatste velden zijn de lengte- en breedtegraad van de gebruiker op het moment van de bestelling, het bedrag dat voor de bestelling in rekening wordt gebracht (738 roebel, wat overeenkomt met ongeveer US $ 8,76), het gebruikte besturingssysteem of de gebruikte browser, het tijdstip van de bestelling en tot slot eventuele opmerkingen van de gebruiker met betrekking tot een deurcode.
Voor onderzoekers zijn de coördinaten hier waarschijnlijk het enige bruikbare veld, omdat de coördinaten meestal overeenkomen met het adres voor levering. In dit geval vallen ze samen met het Dorozhnaya 56-adres in Moskou.
Invoer van een bestelling die naar een Rosgvardia-basis is verzonden, met geanonimiseerde besturingssysteemgegevens
De overgrote meerderheid van deze gegevens betreft gewone Russische burgers wier bestelgewoonten niet erg nuttig zijn voor onderzoeksonderzoek. Specifieke targeting van adressen, telefoonnummers, namen en notities in leveringsinstructies wees onze onderzoekers echter op enkele interessante leads.
GRU naar MFA?
We hebben de telefoonnummers in het lek doorzocht op een reeks personen die banden hebben met de GRU, de buitenlandse militaire inlichtingendienst van Rusland, die we de afgelopen jaren hebben ontdekt.
Een van deze nummers is voor een man genaamd Yevgeny die verbonden was met de GRU Academy en een contactpersoon was van de hooggeplaatste GRU-officier Andrei Ilchenko . Nadat we naar zijn telefoonnummer hadden gezocht, vonden we een bestelling die hij plaatste op 1st Neopalimovsky Lane 12 in Moskou. Dit adres staat openbaar vermeld als eigendom van de Consulaire Dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Nader onderzoek naar deze persoon via gelekte voertuigregistratie-informatie van de oblast Moskou onthulde een kentekenplaat van een luxe auto, die in 2019 in Kiev werd gefotografeerd.
Het is onduidelijk of Yevgeny nog steeds verbonden is met de GRU of dat hij een nieuwe baan heeft bij de MFA, maar dankzij de informatie die in zijn bestelling voor voedselbezorging werd onthuld, werd het mogelijk om verder te graven in zijn recente activiteiten.
Gebruikersinformatie die verwijst naar een gebouw van het Ministerie van Buitenlandse Zaken
FSB-gesprekspartner geïdentificeerd
Tijdens ons onderzoek naar de vergiftiging van Alexey Navalny door een team van FSB-officieren, hebben we talloze telefoontjes geanalyseerd via telefoonnummers die verband houden met degenen die de operatie uitvoerden en plannen.
Een nummer dat vrij vaak opdook, was dat van een onderzoeksinstituut in Dubna, een voorstad in het noorden van Moskou. We waren niet in staat om de eigenaar van dit telefoonnummer te identificeren totdat we ernaar zochten in het Yandex.Food-lek, waaruit de naam kwam van deze persoon, die vaak sprak met de FSB-officieren die Navalny’s vergiftiging beraamden. Het is onduidelijk welke rol deze persoon precies had bij de organisatie en uitvoering van Navalny’s vergiftiging, maar hij was aan de telefoon met een van de FSB-teamleden in de nacht van de vergiftiging en de volgende ochtend toen Navalny werd omgeleid naar Omsk.
Bovendien gebruikte hij zijn zakelijke e-mailadres bij het registreren voor de dienst, waarmee hij duidelijk maakte dat dit dezelfde persoon is en niet zomaar een gerecycled telefoonnummer met een nieuwe eigenaar.
Identiteiten van militaire en veiligheidsdiensten
Misschien is het meest voor de hand liggende gebruik van deze database (althans voor Bellingcat) om de persoonlijke gegevens van gebruikers te vergelijken met de functies van de faciliteiten op adressen die worden gebruikt voor bestellingen – met andere woorden, om spionnen en soldaten te vinden.
Laten we beginnen met iets eenvoudigs: het adres van het GRU-hoofdkwartier in Moskou, op Khoroshevskoye Shosse 76B Moskou.
Zoeken naar dit adres levert vier resultaten op (twee voor twee verschillende gebruikers genaamd Danila). Dit zijn slechts enkele resultaten voor wat een grote faciliteit is, wat wijst op terughoudendheid van het GRU-personeel of een aantal beloopbare eetgelegenheden in de buurt .
Vier bestellingen verzonden naar het GRU-hoofdkwartier in het noordwesten van Moskou
We kunnen de FSB niet dezelfde terughoudendheid of voedselkeuze toeschrijven.
Zoeken naar het speciale operatiecentrum van de FSB in Balashikha, een voorstad van Moskou, levert 20 resultaten op. Een reden hiervoor zou de meer afgelegen locatie van deze faciliteit kunnen zijn, vergeleken met het meer centraal gelegen GRU-hoofdkwartier. Deze resultaten bevatten vaak gedetailleerde instructies over hoe de bezorger het eten bij de gebruiker moet krijgen; een gebruiker schreef: “Ga naar de drie slagbomen bij de blauwe cabine en bel. Na de halte voor bus 110 tot het einde”.
Een andere gebruiker schreef: “Gesloten gebied. Ga naar het controlepunt. Bel [nummer] tien minuten voordat je aankomt!” Dit nummer is waarschijnlijk een tweede nummer dat aan dezelfde gebruiker is gekoppeld.
Een selectie van orders die naar het Special Operations Center van de FSB in een buitenwijk van Moskou zijn gestuurd
Vissen naar interessante adressen
Naast het zoeken naar bekende adressen die al interessant zijn – militaire bases, FSB- en GRU-kantoren enzovoort – kunt u ook zoeken in de leveringsinstructies om naar nieuwe plaatsen te zoeken die de moeite waard zijn om in te graven. Door bijvoorbeeld te zoeken naar войсковая часть (militaire eenheid) in het veld leveringsinstructies, verschenen enkele tientallen resultaten die waarschuwden dat de leveringslocatie een militaire basis is en moet worden afgezet bij een controlepost bij de ingang. In sommige gevallen noteert de gebruiker het specifieke nummer van de militaire eenheid in de instructies.
Leveringsinstructies aan faciliteiten gekoppeld aan militaire eenheden in Kazan en Yekaterinburg
Lekkages gaan onverminderd door
Dit lek markeert weer een nieuwe vermelding in een lange lijst van massale datalekken voor Russische burgers, waaronder enkele van de grootste voertuigregistratiegegevens, gebruikersinformatie van het sociale mediaplatform (VK) en uitgebreide gegevens over vliegreizen.
Om een aantal redenen stromen er gestage gegevensstromen uit Rusland, maar de meest voor de hand liggende zijn kleine corruptie, wijdverbreide menselijke fouten en de uitgebreide bewakingswetten van de staat die tegen hen worden gekeerd.
Nadat de ” Yarovaya-wetten ” in 2016 werden aangenomen, moesten Russische telecomoperators klantgegevens bijhouden. Deze gegevens waren alleen bedoeld voor gebruik door de veiligheidsdiensten, maar worden ook vaak illegaal verkocht aan online kopers. Zo is er een wet tegen hen gebruikt die bedoeld is om de FSB en andere veiligheidsdiensten te versterken wanneer Bellingcat en andere onderzoeksbureaus de bewaarde telecomgegevens van FSB-officieren verkrijgen om wangedrag aan het licht te brengen.
Met het toegenomen aantal cyberaanvallen van Oekraïense en pro-Oekraïense hackerorganisaties, zouden we meer overheids- en klantendatabases moeten uitlekken, waarvan sommige nuttig kunnen zijn bij het onderzoeken van zaken van algemeen belang.
Eerder ontdekten Bellingcat en partners dat een geheime FSB-ploeg de Russische oppositiefiguur Alexej Navalny had gevolgd tijdens zijn presidentiële campagne in 2017, en in de dagen en maanden voordat hij in 2020 werd vergiftigd. Dezelfde ploeg had ook Vladimir Kara-Murza en Dmitry gevolgd. Bykov in de dagen en maanden voor hun vermoedelijke vergiftigingen.
Uit reisgegevens bleek ook dat leden van dezelfde eenheid minstens drie andere activisten leken te hebben gevolgd die later onder mysterieuze omstandigheden stierven.
Volgens onze onderzoeken bestond het team uit experts op het gebied van chemische wapens van het Criminalistiek Instituut van de FSB en officieren van het directoraat voor de bescherming van de constitutionele orde van de tweede dienst van de FSB. Dit laatste wordt door het Amerikaanse ministerie van Financiën beschreven als “het beheren van interne politieke dreigingen namens het Kremlin”.
Bellingcat identificeerde vervolgens de prominente rol die FSB-officier Valery Sukharev speelde in de operaties tegen Navalny, Kara-Murza en Dmitry Bykov. Uit reisgegevens blijkt dat hij Navalny volgde tijdens zijn presidentiële campagne van 2017, Kara-Murza vlak voor zijn eerste schijnbare vergiftiging en Bykov een heel jaar voordat hij op mysterieuze wijze ziek werd met symptomen die overeenkomen met die van Navalny en Kara-Murza.
Sukharev lijkt ook een coördinerende rol te hebben gespeeld bij de vergiftiging van Navalny – hij heeft meer dan honderd telefoontjes uitgewisseld met vijf FSB-agenten die betrokken waren bij de moordaanslag – waaronder met een van de leiders van de operatie Stanislav Makshakov.
Een onderzoek door Bellingcat, The Insider en de BBC heeft nu ontdekt dat de Russische oppositieleider Boris Nemtsov in de dagen en maanden voorafgaand aan zijn moord in 2015 werd gevolgd door leden van hetzelfde moordcommando dat vervolgens Kara-Murza, Bykov en marine.
Nemtsov was ooit de man waarvan velen dachten dat hij Boris Jeltsin zou opvolgen, totdat Vladimir Poetin in december 1999 tot waarnemend president werd benoemd. In het daaropvolgende decennium werd hij een doorn in het oog van het Kremlin. Hij pleitte voor internationale sancties tegen het politieke leiderschap van Rusland. Hij verzette zich tegen de annexatie van de Krim en eiste een onafhankelijk onderzoek naar het neerhalen van de Maleisische vlucht MH17 boven Oost-Oekraïne. In de jaren onmiddellijk voorafgaand aan zijn dood was Nemtsov een van Poetins felste critici – en een van de meest prominente.
Tien maanden lang werd de oppositiefiguur gevolgd door leden van de Tweede Dienst van de FSB. Deze agenten volgden hem slechts één reis voorafgaand aan de executie van Nemtsov met een pistool in Moskou op 27 februari 2015. Zaur Dadayev, een voormalige Tsjetsjeense veiligheidsbeambte dicht bij de Tsjetsjeense heerser Ramzan Kadyrov, werd door een Russische militaire rechtbank veroordeeld voor de moord. Ondanks een eerste bekentenis in het vooronderzoek waarvan hij later zei dat die onder dwang was afgelegd, houdt Dadayev vol dat hij en vijf andere Tsjetsjenen maandenlang Nemtsov volgden, maar de moord niet pleegden. Russische mensenrechtenverdedigers hebben gesuggereerd dat Dadayev in voorlopige hechtenis is gemarteld. Noch het officiële onderzoek, noch het proces stelden vast waarom Nemtsov was vermoord, noch wie opdracht had gegeven tot de moord.
Het precieze motief voor die moord blijft tot op de dag van vandaag een mysterie. De beschuldigde beweerde aanvankelijk dat de Tsjetsjeense groepering de moord had gepleegd als wraak voor Nemtsov die het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo steunde dat was aangevallen door islamitische militanten. Dit voorwendsel viel uiteen nadat bleek dat de vermoedelijke moordenaars Nemtsov begonnen te volgen voordat hij uitspraken had gedaan over Charlie Hebdo.
Veel blijft onduidelijk. Maar wat nu kan worden aangetoond is dat lang voordat de Tsjetsjeense groepering naar Moskou kwam om Nemtsov in de gaten te houden, hij maandenlang in de gaten werd gehouden door leden van een geheime FSB-eenheid die sindsdien betrokken is bij het vergiftigen van verschillende oppositieleden. Het FSB-tailing-team volgde Nemtsov op al zijn reizen naar regio’s in Rusland tussen mei 2014 en februari 2015. Ze volgden een vergelijkbaar patroon als het volgen van andere vergiftigingsslachtoffers: ze kwamen meestal uren of een dag voor Nemtsov aan en vertrokken kort voor of na hem . Met name tijdens de laatste reis van Moskou naar Yaroslavl, waar Nemtsov als gemeenteraadslid diende, volgden de FSB-officieren hem niet. Dagen later werd hij vermoord in Moskou.
Deze nieuwe bevindingen roepen nieuwe vragen op over de omstandigheden rond de dood van Boris Nemtsov, inclusief of de veroordeelde Tsjetsjenen – in het geval dat ze inderdaad de moordenaars waren – onafhankelijk van het Russische veiligheidsapparaat hadden gehandeld. Ook ontstaan er nieuwe twijfels over de onpartijdigheid van het officiële onderzoek. Een groot deel van de zaak van de aanklager was gebaseerd op DNA-vergelijkingen die werden uitgevoerd door het Criminalistiek Instituut – dezelfde FSB-afdeling die samenwerkte met Nemtsovs kleermakers bij de vergiftigingsoperaties tegen andere oppositiefiguren.
Een opmerking over de methodologie van Bellingcat
Nogmaals, ons onderzoek maakt gebruik van reisgegevens, telefoongegevens en andere openbare informatie over Russische burgers die verkrijgbaar is via de Russische zwarte markt voor gegevens of functies in gelekte databases. Deze praktijk staat bekend als ‘probiv’, wat ruwweg vertaalt naar ‘opzoeken’ in het Russisch, en wordt veel gebruikt door onderzoeksjournalisten, werkgevers en autoriteiten, zij het voor heel verschillende doeleinden.
De methodologie volgt het patroon dat is geschetst in ons Navalny-onderzoek en is geverifieerd door deze te vergelijken met meerdere gegevensbronnen. Meer details over deze methodologie vindt u hier .
Toen we eenmaal het bestaan hadden vastgesteld van een eenheid die Navalny opspoorde, hoefden we alleen de oude reisgegevens van diezelfde FSB-agenten te analyseren om overeenkomsten te vinden met andere bekende vergiftigingspogingen of sterfgevallen als gevolg van mysterieuze omstandigheden.
Dertien toevalligheden
Uit door Bellingcat verkregen reisgegevens blijkt dat Nemtsov op 13 terugreizen werd gevolgd door FSB-officier Valery Sukharev, die in elk geval werd vergezeld door een tweede FSB-agent. Op de eerste twee achtervolgingsreizen – beide naar Yaroslavl – werd Sukharev vergezeld door Dmitry Sukhinin, een pas ontdekte FSB-agent met een achtergrond in chemie en cryptografie. Op de volgende 10 overlappende reizen – te beginnen met een retourvlucht van 5 juli 2014 naar Novosibirsk – werd Sukharev vergezeld door Alexey Krivoshchekov, een andere bekende FSB-agent die vervolgens betrokken was bij de operatie om Alexey Navalny te vergiftigen.
Er is geen bewijs dat Sukharev, Krivoshchekov of Sukhinin betrokken waren bij de moord op Nemtsov. De methode die werd gebruikt om Nemtsov te vermoorden – schoten met een pistool – verschilt ook van de modus operandi die later door deze gespecialiseerde FSB-officieren werd gebruikt om mensen als Navalny met gif aan te vallen. Telefoongegevens uit deze periode zijn niet meer toegankelijk en we kunnen niet vaststellen waar de agenten waren op de dag van de moord, noch of ze in contact stonden met de groep veroordeelde Tsjetsjenen.
Het is echter opmerkelijk dat de FSB-ploeg op 17 februari 2015 stopte met het volgen van Nemtsov, na een ononderbroken reeks van 13 tailing trips. Nemtsov reisde schijnbaar zonder staart tussen 21 en 22 februari naar Yaroslvavl. Slechts een week later werd hij doodgeschoten.
De Nemtsov en Kara-Murza Switch
De motivatie voor de voortdurende achtervolging van Nemtsov door een ploeg die verband houdt met daaropvolgende vergiftigingspogingen, maar zonder een duidelijk plan om hem te vergiftigen, is niet duidelijk.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat de ploeg van drie agenten van het Directoraat voor de Bescherming van de Grondwet de taak had om Nemtsov eenvoudigweg te volgen en te bewaken, aangezien een dergelijk doel mogelijk beter zou worden bereikt door een groter aantal FSB-officieren die om de beurt toezicht houden op hun onderwerp . Surveillance door dezelfde officieren gedurende een langere periode zou het risico vergroten dat ze opvallen en mogelijk worden opgemerkt door het doelwit.
Bij eerder bekendgemaakte vergiftigingsoperaties begonnen leden van het directoraat hun doelwit te achtervolgen voordat ze zich later voegden bij specialisten op het gebied van chemische wapens van het Criminalistiek Instituut. Een dergelijke benadering zou consistent zijn met de aanvankelijke groep die de routine van het doelwit vaststelde tijdens reizen buiten Moskou, voordat ze vergezeld zouden worden door hun collega’s met expertise in het toedienen van chemische wapens. De afwezigheid van experts op het gebied van chemische wapens van het Criminalistiek Instituut op een van de opsporingsreizen voor Nemtsov kan erop wijzen dat het nooit de bedoeling was om hem te vergiftigen, of dat zijn routine die tijdens de opsporingsreizen werd vastgesteld, ongeschikt was voor een dergelijke operatie.
Het is opmerkelijk dat een van de FSB-medewerkers, Dmitry Sukhinin, tijdens de eerste twee tailing-reizen – beide in mei 2014 – een FSB-expert was in cryptografie en IT. Bij het onderzoeken van Navalny’s vergiftiging ontdekte Bellingcat dat op ten minste twee van zijn reizen – naar Kaliningrad in juli 2020 en Tomsk in augustus 2020 – beveiligingscamera’s waren uitgeschakeld en, in ieder geval in Kaliningrad, bewakingsapparatuur in de hotelkamer was geïnstalleerd voorafgaand aan de aankomst van Navalny . Terwijl Nemtsov een appartement huurde in Yaroslavl, is niet bekend of dit werd gecontroleerd.
Uit reisgegevens blijkt ook dat toen de FSB-ploeg stopte met het volgen van Nemtsov tijdens zijn reizen vanuit Moskou, ze onmiddellijk Nemtsovs protégé Vladimir Kara-Murza volgden. Het eerste geval van een staart op Kara-Murza vond plaats op 25 februari, twee dagen voor de moord op Nemtsov.
Zowel Nemtsov als Kara-Murza waren uitgesproken critici van de Russische president en stichtten leden van een verenigd oppositie-initiatief dat de heerschappij van Poetin wilde uitdagen.
Het paar was ook prominente voorstanders van de Magnitsky Act , een Amerikaanse wet die het land toestaat mensenrechtenschenders internationaal te bestraffen en die aanvankelijk de Russische functionarissen probeerde aan te vallen die verantwoordelijk werden geacht voor de mishandeling en dood van klokkenluider Sergei Magnitsky.
Kara-Murza zou in eerste instantie worden gevolgd door leden van het directoraat. Onder hen was Sukharev, die later tussen 2015 en 2017 werd vergezeld door een expert op het gebied van chemische wapens. Tijdens deze periode zou Kara-Murza twee medische noodgevallen ondergaan, die hem beide in coma brachten en met ernstige sluiting van zijn vitale functies. Kara-Murza vermoedde dat hij was vergiftigd als vergelding voor zijn politieke activiteiten nadat de Russische autoriteiten hadden geweigerd een strafrechtelijke procedure in te leiden in beide gevallen.
Twee Russische ziekenhuisrapporten en drie internationale onderzoeken concludeerden dat de incidenten werden veroorzaakt door dronkenschap met een niet-geïdentificeerde stof. De exacte oorzaak en bron van de vergiftigingen is een mysterie gebleven en het werd pas publiekelijk bekend dat Kara-Murza werd gevolgd door leden van het Criminalistics Institute en FSB Second Service toen Bellingcat en partners in februari 2021 over de zaak rapporteerden.
De schaduw van Nemtsov
Uit de volledige gegevens over Nemtsovs bewegingen blijkt dat hij tussen 19 mei 2014 en 17 februari 2015 werd gevolgd door de Tweede Dienst van de FSB, voornamelijk door Sukharev.
Nemtsov werd tussen mei 2014 en februari 2015 gevolgd door Sukharev, Krivoshchekov en Sukhinin.
De datum van de eerste bekende tailing-gebeurtenis was niet lang nadat Nemtsov en Kara-Murza actief hadden gelobbyd bij de Amerikaanse regering om leden van de binnenste cirkel van Vladimir Poetin toe te voegen aan bestaande sanctielijsten. In maart 2014 werden er verschillende nieuwe namen toegevoegd, slechts twee maanden voordat de achtervolging van Nemtsov begon.
De eerste keer dat het FSB-team, bestaande uit Sukharev en Sukhinin, Nemtsov volgde was op 19 mei 2014.
Om 13.35 uur op deze datum vertrok Nemtsov van het Yaroslavsky-treinstation in Moskou en ging naar Yaroslavl, ongeveer 270 kilometer verderop, waar hij een vergadering in het plaatselijke parlement zou bijwonen. Sukharev en Sukhinin volgden met een andere trein, die precies 25 minuten na Nemtsov arriveerde.
Een soortgelijk patroon van tailing deed zich voor in de herfst en winter van 2014. Een significant verschil was echter dat Sukharev op alle reizen vanaf begin juli 2014 met de andere FSB-agent, Alexey Krivoshchekov, reisde toen hij Nemtsov schaduwde. Uit boekingsgegevens die door Bellingcat zijn beoordeeld, blijkt dat Sukharev de plannen van Nemtsov van tevoren kende. Hij arriveerde vaak in de minuten of uren voor Nemtsov in de stad.
Dit komt overeen met de methoden en capaciteiten die dit FSB-team in de daaropvolgende jaren zou gebruiken om oppositiefiguren op te sporen, zoals waargenomen in andere Bellingcat-onderzoeken naar de vergiftiging van Navalny en de vermoedelijke vergiftigingen van Kara-Murza en Bykov.
Nemtsov nam slechts één vlucht in de periode dat uit gegevens blijkt dat hij werd gevolgd door de FSB: een enkele reis naar Novosibirsk in juli 2014. Bij deze gelegenheid werd Sukharev ook vergezeld door Krivoshchekov.
De grote belangstelling die de twee agenten hadden voor de vlucht van Nemtsov naar Novosibirsk wordt benadrukt door de boekingen.
Nemtsov reserveerde zijn tickets op 2 juli om precies 10 minuten na middernacht. Zowel Sukharev als Krivoshchekov boekten 10 minuten later om 00:20 uur, zo blijkt uit reisgegevens.
De twee agenten vlogen naar Novosibirsk op dezelfde dag als Nemtsov, 4 juli, en kwamen een paar uur eerder aan dan de politicus van de oppositie. Vervolgens verlieten ze Novosibirsk op 6 juli, een uur voordat Nemtsov zou vertrekken.
Nemtsov was in Novosibirsk om een rapport te presenteren over corruptie bij de Russische staatsenergiereus Gazprom. De bewegingen van Sukharev en Krivoshchekov binnen Novosibirsk gedurende deze twee dagen zijn momenteel niet bekend.
De betekenis van Nemtsovs schaduwen
Valery Sukharev, ook bekend als Nikolay Gorokhov
Sukharev is geen gewone FSB-officier en zijn aanwezigheid als ‘de schaduw van Nemtsov’ is moeilijk uit te leggen als simpelweg het soort politiek toezicht dat in Rusland kan worden verwacht, en waarvan Vladimir Poetin erkende dat het in 2020 tegen Alexey Navalny werd gebruikt.
Op basis van een analyse van zijn reis- en communicatiepatronen, lijkt Sukharev de hoogste FSB-officier te zijn die betrokken is bij het volgen van Russische oppositiefiguren die vervolgens de afgelopen jaren zijn vergiftigd of op mysterieuze wijze ziek zijn geworden met gifachtige symptomen.
Sukharev volgde Vladimir Kara-Murza in 2015 en volgde hem op een reis naar Kazan, slechts twee dagen voor zijn eerste schijnbare vergiftiging in mei 2015.
Nadat hij een dekmantel had aangenomen als Nikolay Gorokhov, volgde hij Navalny op de meeste van zijn presidentiële campagnereizen in 2017, waarbij hij de oppositieleider volgde naar in totaal 18 bestemmingen in heel Rusland. Sukharev gebruikte vervolgens dezelfde dekmantel om Dmitry Bykov in 2018 en 2019 te volgen. Bykov raakte in coma nadat hij vergiftigd was tijdens een van zijn reizen buiten Moskou in april 2019.
In de twee weken voorafgaand aan de vergiftiging van Navalny in augustus 2020 heeft Sukharev tientallen telefoontjes gepleegd naar FSB-officieren die betrokken zijn bij de operatie. Deze omvatten het hoofd van de technisch-wetenschappelijke dienst van de FSB, Vladimir Bogdanov, en het plaatsvervangend hoofd van het Instituut voor Criminalistiek, Stanislav Makshakov. Zowel Bogdanov als Makshakov werden in verband gebracht met de vergiftiging van Alexey Navalny en werden gesanctioneerd door de Amerikaanse en Britse autoriteiten.
Sukharev lijkt de hoogste FSB-officier te zijn die betrokken is bij het opsporen van Russische oppositiefiguren die vervolgens de afgelopen jaren zijn vergiftigd of op mysterieuze wijze ziek zijn geworden met gifachtige symptomen.
Hij riep ook drie agenten op die naast Navalny vlogen naar Novosibirsk en Tomsk, of naar Omsk reisden om het bewijs van de aan hem toegediende Novitsjok te vernietigen. Deze mannen waren Ivan Osipov, Alexey Alexandrov en Konstantin Kudryavtsev. Ten slotte wisselde Sukharev meer dan 40 telefoontjes en sms’jes uit met Oleg Tayakin, die de vergiftigingsoperaties vanuit Moskou coördineerde en internationale bekendheid verwierf door zijn voordeur op CNN’s Clarissa Ward dicht te slaan nadat ze hem in december 2020 had geconfronteerd met de vergiftigingsoperatie van Navalny.
Er is weinig informatie over Sukharev in openbare bronnen, met als enige open source verwijzing naar hem dat hij recht had op speciale staatsuitkeringen in een uitgelekte woondatabase in Moskou uit 2008 die werd beoordeeld door Bellingcat. Speciale staatsuitkeringen worden meestal toegekend aan gedecoreerde speciale diensten of militaire officieren, evenals aan veteranen uit de Russische oorlogen in Tsjetsjenië of Georgië.
Alexey Krivoshchekov
Krivoshchekov lijkt ook deel uit te maken van de Tweede Dienst van de FSB op basis van een groot aantal gezamenlijke reisboekingen met bekende leden van die afdeling. Zijn telefonische communicatiepatroon houdt in dat hij, net als Sukharev, ook een toezichthoudende rol had over de agenten van het Criminalistiek Instituut tijdens de vergiftigingsoperatie tegen Alexey Navalny in 2020. Bijvoorbeeld in de twee weken voor Navalny’s noodlottige reis naar Novosibirsk en Tomsk, waar hij zou worden vergiftigd, heeft Krivoshchekov 24 telefoontjes gepleegd met Ivan Osipov, een van de agenten die – volgens onze bevindingen en de onbedoelde bekentenis van FSB-agent Konstantin Kudryavtsev -was verantwoordelijk voor het toedienen van het gif op Navalny’s kleren. In dezelfde periode had Krivoshchekov ook 38 telefonische interacties met de chemische wapenspecialist Stanislav Makshakov, die toezicht hield op het vergiftigingsteam van het Criminalistiek Instituut. Hij belde met name Makshakov zes keer in de nacht van 19 op 20 augustus 2020. Het was tijdens die nacht dat het gif op Navalny’s kleren zou zijn toegediend.
Sukhinin, geboren in 1975, werd tijdens dit onderzoek voor het eerst ontdekt als een interessante agent. Zijn cv, samengesteld uit gearchiveerde (nu verwijderde) berichten op zijn socialemediaprofiel Odnoklassniki (OK), laat zien dat hij na het afronden van een middelbare school aan de Moskouse Suvorov Militaire Universiteit studeerde en vervolgens afstudeerde aan de FSB-academie, met een specialisatie aan het cryptografie-instituut van de FSB. In de momenteel actieve versie van zijn OK-profiel verving hij deze educatieve achtergrond door het Moscow State Forestry Institute.
Een screenshot van het cv van Dmitry Sukhinin, vastgelegd op zijn Odnoklassniki-profiel.
Door het ontbreken van andere historische reisgegevens of telefoongegevens is het niet mogelijk Sukhinin toe te schrijven aan de Tweede Dienst of het Criminalistiek Instituut. Zijn specialisatie in cryptografie suggereert echter dat hij tijdens de eerste twee speurtochten is binnengehaald, met name voor verkenning of technisch toezicht. Dit zou mogelijk in overeenstemming zijn met het technische toezicht dat is ontdekt tegen mensen als Navalny.
Nieuwe informatie, nieuwe vragen
Hoewel er geen direct bewijs is dat Sukharev, Krivoshchekov en Sukhinin betrokken waren bij of plannen hadden voor de moord op Nemtsov, doet de systematische manier waarop hij werd gevolgd door ten minste twee FSB-agenten die verband hielden met andere moordpogingen op oppositiefiguren voordat hij werd doodgeschoten, een aantal van nieuwe vragen. Deze omvatten of de Russische autoriteiten inderdaad verschillende methoden overwogen om Nemtsov te doden en de FSB-ploeg was slechts een van deze opties die op het laatste moment door een andere werd vervangen.
Als alternatief, als de FSB-ploeg betrokken was bij de planning en de moord op Nemtsov, hadden ze de nu veroordeelde Tsjetsjenen gewoon in de weken en dagen voor de moord in de buurt van de oppositiepoliticus kunnen plaatsen om plausibele verdachten te verzekeren en verdenkingen van hen af te leiden ? Een andere logische vraag is of de FSB-ploeg die Nemtsov tien maanden lang zo ijverig volgde, een concurrerende Tsjetsjeense tailing-partij in Moskou zou hebben gemist, ervan uitgaande dat ze niet op de hoogte waren van hen.
Een aparte reeks vragen worden opgeworpen door de rol die het FSB Criminalistiek Instituut speelt in het onderzoek naar de moord op Boris Nemtsov. Verschillende leden van deze organisatie werden later betrokken bij de vergiftigingen, en de poging tot doofpot die daarop volgde, van andere tegenstanders van het Kremlin, zoals Navalny. Maar het forensische rapport dat beweerde de match te bewijzen tussen Zaur Dadayev, de man die veroordeeld was voor de moord op Nemtsov, en DNA-sporen die op de plaats delict werden gevonden, werd ondertekend door de nu gesanctioneerde ex-directeur van het Criminalistiek Instituut, generaal Vladimir Bogdanov.
Documenten uit zaakdossiers (klik om te openen)
Alles bij elkaar genomen, werden 45 van de in totaal 55 forensische analyses naar de moord op Boris Nemtsov uitgevoerd door het Criminalistiek Instituut van de FSB, zo blijkt uit gerechtelijke documenten die door Bellingcat zijn beoordeeld.
Dit lijkt te betekenen dat de FSB-eenheid die direct betrokken was bij de moordpogingen en het volgen van verschillende andere oppositiefiguren een belangrijk bewijselement leverde voor het proces tegen de meest prominente en schokkende politieke moord in de recente geschiedenis van Rusland.
In reactie op onze onderzoeksbevindingen zei Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov: “Dit heeft en kan geen enkele relatie hebben met de Russische regering. Het lijkt nog maar een vals gerucht.”
Pogingen om FSB-agenten Sukharev, Krivoshchekov en Sukhinin te bereiken waren niet succesvol en hun bekende telefoonnummers leken te zijn afgesloten.
Dit onderzoek werd uitgevoerd door Bellingcat, The Insider en de BBC. Christo Grozev was de primaire onderzoeker voor Bellingcat, met bijdragen van Yordan Tsalov en Roman Dobrokhotov.
Bellingcat is een non-profitorganisatie en het vermogen om ons werk uit te voeren is afhankelijk van de steun van individuele donateurs. Wil je ons werk steunen, dan kan dat hier . Je kunt je hier ook abonneren op ons Patreon-kanaal . Abonneer u op onze nieuwsbrief en volg ons hier op Twitter .
Een vrouw kijkt naar een onderzoek door Aleksej Navalny naar het vermeende ‘paleis’ van president Vladimir Poetin.
In een vlaag van nachtelijke meldingen dreigde het Russische staatsmedia-monitoringbureau Roskomnadzor acht RFE/RL-websites te blokkeren die het publiek in Rusland, Oekraïne en Centraal-Azië bedienen, tenzij ze onmiddellijk artikelen verwijderen die verband houden met corruptieonderzoeken door de gevangengenomen oppositieleider Aleksei Navalny.
Roskomnadzor stuurde meer dan 60 e-mailmeldingen waarin werd geëist dat inhoud met betrekking tot Navalny-onderzoeken zou worden verwijderd van de twee grootste websites van RFE/RL voor Russisch publiek — Radio Libertyen Current Time — evenals van RFE/RL’s Russischtalige sites voor de Krim in Oekraïne Schiereiland, Kazachstan en Tadzjikistan, evenals lokale locaties voor de Russische regio’s Siberië, Wolga-Oeral en Noordwest.
Onder de inhoud waren corruptieonderzoeken met betrekking tot het Zwarte Zee-“paleis” van de Russische president Vladimir Poetin, aan het Kremlin gelieerde zakenman Yevgeny Prigozhin, de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill en andere hooggeplaatste figuren in de Russische machtsstructuren.
RFE/RL kreeg 24 uur de tijd om tientallen artikelen te verwijderen, die volgens Roskomnadzor een schending vormen van de Russische anti-extremisme- en antiterrorismewetgeving.
RFE/RL zal niet voldoen aan de eis, die RFE/RL-president Jamie Fly veroordeelde als een daad van “politieke censuur”.
“RFE/RL zal niet toestaan dat het Kremlin onze redactionele beslissingen dicteert. Dit is een flagrante daad van politieke censuur door een regering die blijkbaar wordt bedreigd door journalisten die alleen de waarheid rapporteren”, zei Fly in een verklaring.
Roskomnadzor heeft onlangs soortgelijke eisen gesteld aan meer dan een dozijn Russische publicaties, waaronder de krant Novaya gazeta.
Novaya gazeta zei op 3 februari dat het gevolg had gegeven aan het verzoek en materiaal had verwijderd dat verband hield met Navalny’s “Poetin’s Palace”-onderzoek, evenals een rapport over de zakelijke activiteiten van de voormalige schoonzoon van premier Mikhail Mishustin.
In hun plaats plaatste de krant een verklaring waarin stond dat de rapporten op verzoek van Roskomnadzor waren verwijderd. Het gaf verder geen commentaar.
De verhuizing komt slechts vier maanden nadat Novaya gazeta hoofdredacteur Dmitry Muratov mede-ontvanger was van de Nobelprijs voor de Vrede 2021 voor zijn “inspanningen om de vrijheid van meningsuiting te waarborgen”.
De televisiezender Dozhd zei op 1 februari dat ook zij werd bevolen om zes rapporten te verwijderen, terwijl de radiozender Ekho Moskvy zei dat 34 artikelen het doelwit waren. Verschillende andere media zeiden dat ze de kennisgevingen ook hadden ontvangen.
Roskomnadzor legde de stap uit door te zeggen dat het volgde op de uitspraak van de rechtbank van vorig jaar waarin alle groepen en organisaties van Navalny als ‘extremistisch’ werden bestempeld.
Navalny, een uitgesproken criticus van het Kremlin, werd in januari 2021 gearresteerd bij zijn terugkeer uit Duitsland, waar hij vijf maanden had doorgebracht met herstellen van een zenuwvergiftiging die hij aan het Kremlin toeschrijft – beschuldigingen die Russische functionarissen verwerpen.
Hij zit momenteel een gevangenisstraf van 2 1/2 jaar uit na het overtreden van zijn voorwaardelijke vrijlating tijdens zijn herstel op beschuldigingen van verduistering die volgens hem verzonnen waren vanwege zijn politieke activiteiten.
In juni 2021 verklaarde de rechtbank van Moskou alle organisaties die banden hebben met Navalny “extremistisch”, waardoor mensen die banden hebben met Navalny en zijn netwerk van regionale kantoren in heel Rusland, geen openbare ambten konden zoeken.
De uitspraak tegen zijn organisaties brengt mogelijk lange gevangenisstraffen met zich mee voor activisten die met hen hebben samengewerkt.
Human Rights Watch zei in december dat de Russische autoriteiten het afgelopen jaar “hun inspanningen hebben verdubbeld” om online vrijheden te onderdrukken, daarbij verwijzend naar de blokkering van tools die worden gebruikt om censuur te omzeilen, de uitbreiding van “onderdrukkende” internetwetten en druk op technologiebedrijven om te voldoen aan ” steeds meer verstikkende regelgeving.”
De laatste stap komt te midden van toenemende druk op RFE/RL en andere onafhankelijke mediaorganisaties en journalisten die door het Russische ministerie van Justitie zijn aangewezen als “buitenlandse agenten”. Negen van RFE/RL’s Russischtalige websites en 18 van haar Russisch-nationale journalisten zijn gebrandmerkt als ‘buitenlandse agenten’.
Het bedrijf wordt momenteel geconfronteerd met meer dan $ 13 miljoen aan boetes voor het weigeren om een ”buitenlandse agent”-label toe te voegen aan de meeste inhoud voor het Russische publiek.
De Russische oppositieleider Aleksej Navalny is door de Russische autoriteiten toegevoegd aan de lijst van terroristen en extremisten. Ook meerdere bondgenoten van de prominente Kremlincriticus zijn nieuw op die lijst.
Navalny’s politieke netwerk en anticorruptiestichting werden vorig jaar al op de lijst gezet. Daarop staan ook buitenlandse terroristische organisaties als de Taliban en Islamitische Staat (IS). Rusland treedt steeds harder op tegen de oppositie.
Zo worden steeds meer namen toegevoegd aan de terroristen- en extremistenlijst en worden mensenrechtenorganisaties als buitenlandse agenten aangemerkt. Veel naaste medewerkers van Navalny zijn naar het buitenland gevlucht.
Strafkamp
Navalny zit sinds een jaar in een strafkamp voor het schenden van zijn voorwaardelijke vrijlating in een oude corruptiezaak. De oppositieleider moest zich melden bij de autoriteiten, maar dat lukte hem niet omdat hij in Duitsland werd behandeld vanwege een vergiftiging die hij aan het Kremlin wijt.
De kritische oppositieleider is een van de prominentste tegenstanders van president Vladimir Poetin. Hij kreeg vorig jaar de Sacharovprijs van het Europees Parlement voor vrijheid van denken en de ‘immense moed’ waarmee hij strijdt tegen de corruptie van Poetins regime.
‘Nergens spijt van’
,,Dat heeft hem zijn vrijheid gekost en bijna zijn leven’’, sprak parlementsvoorzitter David Sassoli in oktober. De Europese Unie ziet de gevangenzetting van Navalny als een politiek gemotiveerde daad. Rusland moet Navalny onmiddellijk vrijlaten, herhaalde het parlement nog maar eens.
Vorige week zat de politicus precies een jaar vast, maar gaf aan ‘nergens spijt van te hebben’. ‘Ik heb er een jaar cel op zitten, maar betreur niets’, liet de oppositieleider via sociale media weten. ‘Ik herhaal: wees niet bang want dit is ons land en we hebben geen ander land.’ Hij moet nog 1,5 jaar van zijn straf uitzitten.
Een Berlijnse rechtbank heeft een Russische staatsburger veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf voor de moord op een Tsjetsjeense Georgiër. Volgens de rechtbank werd de moord uitgevoerd in opdracht van de Russische geheime dienst.
De 40-jarige Georgiër Zelimkhan Khangoshvili werd in augustus vorig in een park in Berlijn op klaarlichte dag doodgeschoten. In het verleden vocht de Georgiër van Tsjetsjeense afkomst tegen Russische troepen. Al eerder overleefde hij enkele onopgehelderde moordaanslagen. Sinds 2016 leefde hij in Duitsland.
Kort na de fatale aanslag werd de Rus Vadim Nikolaevich Krasikov aangehouden en geïdentificeerd als commandant van de Russische geheime dienst FSB. Hij maakte volgens Duitse onderzoekers onderdeel uit van een afdeling die belast is met moorden op tegenstanders van Rusland in het buitenland. De moord werd volgens de rechtbank minutieus voorbereid, met behulp van ‘helpers’ in de Duitse hoofdstad.
De veroordeelde man ontkent dat hij banden heeft met de Russische staat en claimt bovendien dat hij een andere naam heeft. Volgens de Duitse politie en justitie is die naam een pseudoniem van de man.
De Russische ambassade noemt de veroordeling in een eerste reactie “niet objectief en politiek gemotiveerd”, schrijft het Russische persbureau Ria Novosti.
Diplomatieke spanningen
De moord leidde tot diplomatieke spanningen tussen Duitsland en Rusland. Berlijn besloot twee Russische diplomaten het land uit te sturen, omdat Moskou het onderzoek naar de moord zou frustreren. Daarop stuurde ook Rusland twee Duitse diplomaten weg.
Volgens de Russische president Poetin heeft zijn land niets te maken met de dood van Zelimkhan Khangoshvili. Hij beschreef de Georgiër eerder als een “zeer wrede man”, die zelf een moordenaar zou zijn geweest. Volgens Kremlinwoordvoerder Peskov is de aantijging dat Rusland betrokken was bij de moord nergens op gebaseerd.
Mogelijk zal de veroordeling de Duits-Russische relatie verder onder druk zetten. Eerder deze week besloot Duitsland, na overleg met de VS, om de nieuwe Nord Stream 2-gaspijpleiding niet in gebruik te nemen als de situatie rond Oekraïne verder escaleert.
Dode FSB-agent
Twee maanden geleden werd bij de Russische ambassade in Berlijn het lichaam gevonden van een 35-jarige Russische man, die volgens Duitse media eveneens een FSB-agent was. Een familielid van hem (Alexey Zhalo) zou op dezelfde afdeling werken als de veroordeelde Vadim Nikolaevich Krasikov .
Verder is zijn dood in nevelen gehuld. De Berlijnse politie kan de zaak niet verder onderzoeken, omdat de dode man een diplomaat was. Volgens de Russische ambassade ging het om een ongeluk en kwam de man om het leven toen hij uit het raam viel. Daarom heeft de ambassade niet om autopsie gevraagd.
15 december 2021 In het Nieuws
de Russische diplomaat was de zoon van Alexey Zhalo,
Christo Grozev is hoofdonderzoeker Rusland bij Bellingcat en richt zich op veiligheidsdreigingen, extraterritoriale clandestiene operaties en het bewapenen van informatie. Zijn onderzoek naar de identiteit van de verdachten van de Novichok-vergiftigingen in het VK in 2018 leverde hem en zijn team de Europese prijs voor onderzoeksjournalistiek op.
Het Duitse tijdschrift Der Spiegel heeft gemeld dat vorige maand een Russische diplomaat dood werd gevonden nadat hij van een van de bovenste verdiepingen van de Russische ambassade in Berlijn was gevallen. Het levenloze lichaam van de diplomaat werd op 19 oktober 2021 omstreeks 7.20 uur gevonden door de politie die het ambassadeterrein bewaakte.
Het is niet duidelijk of de val de reden was voor het overlijden, of dat de persoon was overleden voordat hij viel. Hulpdiensten die ter plaatse kwamen, konden de diplomaat niet reanimeren. Vanwege de diplomatieke status van de persoon was er geen politieonderzoek of autopsie mogelijk en heeft de Russische ambassade het lichaam gerepatrieerd.
De Russische ambassade zei tegen Der Spiegel dat de zaak een tragisch incident was en weigerde verder commentaar om ethische redenen.
Ambtenaren die bekend waren met de zaak vertelden Der Spiegel dat ze vermoedden dat de diplomaat, die als tweede secretaris op de ambassade diende, in feite een undercover FSB-officier was en familie was van een hooggeplaatste FSB-generaal.
De Russische vlag wappert bovenop de ambassade van het land in Berlijn (Credit: REUTERS/Fabrizio Bensch)
Bellingcat heeft met behulp van open source-gegevens bevestigd dat de diplomaat de zoon was van de adjunct-directeur van de Tweede Dienst van de FSB en het hoofd van het directoraat voor de bescherming van de constitutionele orde van de FSB, generaal Alexey Zhalo. Auto- en adresregistratiegegevens uit gelekte Cronos-databases die vrij beschikbaar zijn op internet, tonen aan dat de diplomaat – die ook de voornaam van generaal Zhalo als patroniem draagt - op hetzelfde adres was geregistreerd als de generaal, zowel in Moskou als, eerder, in Rostov, waar de familie vandaan komt. Google heeft gecached en uit actuele gegevens blijkt dat de tweede secretaris van de Russische ambassade ergens tussen 1 november en 4 november 2021 van de diplomatieke lijst van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken is geschrapt .
Een schermopname van gelekte Cronos-databases.
Zoals eerder gemeld door Bellingcat en haar partners, is de Tweede Dienst van de FSB in verband gebracht met de moord op de Georgische asielzoeker en voormalig Tsjetsjeense rebellencommandant Zelimkhan Khangoshvili in de Berlijnse Kleiner Tiergarten op 23 augustus 2019. Uit telefonische metadata verkregen en geanalyseerd door Bellingcat bleek dat de beschuldigde moordenaar Vadim Krasikov , die momenteel in Berlijn terecht staat op beschuldiging van een door de staat opgelegde moord, bezocht de gebouwen van het antiterrorismecentrum van de FSB – onderdeel van de Tweede Dienst van de FSB – evenals het beveiligde schietoefenterrein buiten Moskou dat wordt geëxploiteerd door het Centrum voor Speciale Operaties , eveneens ondergeschikt aan de Tweede Dienst. Voor zijn reis naar Berlijn communiceerde de vermoedelijke moordenaar ook uitgebreid met Eduard Bendersky,
De overleden Russische diplomaat was eerder de permanente vertegenwoordiging van de derde secretaris van Rusland bij de Verenigde Naties in Wenen en was daar in ieder geval sinds 2013 gevestigd. Hij werd op 19 juni 2019, twee maanden voor de moord op Khangoshvili, naar Berlijn overgebracht. Er is geen bewijs dat hij betrokken was bij de planning of logistieke ondersteuning van de moord.
Duitse aanklagers hebben betoogd dat de beschuldigde moordenaar niet had kunnen handelen zonder enige steun ter plaatse, aangezien hij slechts enkele uren voor de moord in Berlijn aankwam, en daarom niet de tijd zou hebben gehad om de gedetailleerde ontsnappingsroute, e-fiets en ontsnappen aan de elektrische scooter die allemaal cruciaal waren voor het moordplan.
Het Openbaar Ministerie in het Verenigd Koninkrijk heeft een derde Rus aangeklaagd voor de poging tot moord op de oud-dubbelspion Sergei Skripal. Volgens het OM staat nu vast dat de drie verdachten voor de Russische militaire geheime dienst GRU werkten.
“We kunnen geen details geven, maar we hebben bewijs dat de drie verdachten aan de GRU gelinkt kunnen worden”, zei de Britse Nationaal coördinator voor de bestrijding van terrorisme Dean Haydon.
Tegen de drie is een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd, maar ze zitten waarschijnlijk in Rusland en dat land heeft geen uitleveringsverdrag met het Verenigd Koninkrijk.
Aanval met novitsjok
De Russische voormalige dubbelspion Sergei Skripal werd in 2018 samen met zijn dochter Yulia Skripal vergiftigd met het zenuwgas Novichok. Het middel is vermoedelijk in vloeibare vorm op de voordeur van hun huis in de Engelse stad Salisbury aangebracht.
In maart van dat jaar werden de twee in bewusteloze toestand op een bank in een park aangetroffen. Beiden overleefden de aanval, net als een politieagent die bij een onderzoek van hun huis met het middel in aanraking kwam. Een vrouw die een parfumflesje vond waarin het middel vermoedelijk het land is binnengesmokkeld, kwam wel te overlijden.
In september 2018 werden al twee verdachten aangeklaagd, Russen die het Verenigd Koninkrijk onder een valse naam waren binnengekomen. De Britse politie zegt nu dat ze in werkelijkheid Aleksandr Misjkin en Anatoli Tsjepiga heten. Ze zijn op dit moment vermoedelijk in Rusland.
Dit zou een foto van Denis Sergeev zijn, gemaakt bij zijn bezoek aan Engeland in 2018 AFP
Dat geldt waarschijnlijk ook voor de nu aangeklaagde derde verdachte, de ongeveer 50 jaar oude Denis Sergeev. Samen met Aleksandr Misjkin en Anatoli Tsjepiga zou hij een driekoppig team hebben gevormd dat door de GRU op pad was gestuurd om Sergei Skripal te liquideren.
Het onderzoekscollectief Bellingcat kwam in 2019 al tot dezelfde conclusie. De Britse politie zegt nu dat Denis Sergeev in het weekend van de aanslag in het Verenigd Koninkrijk was en geregeld contact had met Aleksandr Misjkin en Anatoli Tsjepiga, die de aanslag uitvoerden. Volgens Bellingcat had Denis Sergeev waarschijnlijk de leiding bij de operatie.
Spionnenruil
Sergei Skripal, zelf een oud-GRU-officier, zou rond de eeuwwisseling namen van Russische geheim agenten in het buitenland aan de Britten hebben doorgegeven. Dat kwam uit: hij werd gearresteerd en veroordeeld, maar kon zich in 2010 na een spionnenruil in het Verenigd Koninkrijk vestigen.
Rusland ontkent dat het iets met de poging tot moord op Sergei Skripal te maken heeft. Aleksandr Misjkin en Anatoli Tsjepiga verklaarden in 2018 onder hun valse namen dat ze op het moment van de aanslag in Salisbury waren, maar er niets mee te maken hadden.
Vladimir Poetin bejubelde op 2 november 2018 de ‘unieke capaciteiten’ van de GRU die sinds de gifgasaanval op Sergei Skripal in het Westen in het middelpunt van de belangstelling staat
In het Nieuws 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.