6 november 2023 door Jonny Wrate (OCCRP), David Espino (El Universal), Jody García (Plaza Pública), Angélica Medinilla (Agencia Ocote), Enrique García (Ojoconmipisto), Víctor Méndez (Narcodiario), Arthur Debruyne, Brecht Castel (Knack), Juanita Velez (CLIP-OCCRP)
Drugshandelaren hertekenen de kaart van de cocaïnehandel voor de 21e eeuw: de teelt verspreidt zich verder naar het noorden, naar Midden-Amerika, terwijl verwerkingslaboratoria over de Atlantische Oceaan naar Europa en daarbuiten springen.
Belangrijkste bevindingen
- De cocaïneproductie verspreidt zich steeds meer vanuit het traditionele kerngebied in de Andes naar Midden-Amerika.
- Gegevens verkregen door OCCRP laten een substantiële groei zien van de cocateelt in Guatemala, Mexico en Honduras.
- OCCRP heeft een aantal Colombianen gevonden die betrokken zijn bij de noordwaartse verschuiving van de handel.
- In Europa en elders zijn nieuwe cocaïnelaboratoria ontstaan, mogelijk gemaakt door innovatieve verzendtechnieken.
- In plaats van te verliezen, exporteren Colombiaanse criminelen hun expertise als cocaïne-“koks” en dienstverleners naar internationale misdaadgroepen in de nieuwe grenzen van de handel.
- De ontwikkeling is deels veroorzaakt door de fragmentatie van groepen zoals de FARC die de handel controleerden.
In februari vorig jaar onderschepte de Colombiaanse politie een telefoontje van een vermoedelijke drugshandelaar in Bogotá, die een grote cocaïneverkoop regelde voor een koper in Mexico. Er was genoeg verkrijgbaar, pochte de man, met producten voorhanden in Denver, Miami en aan de andere kant van het Caribisch gebied.
Nog maar een half decennium eerder zouden de drugs vrijwel zeker afkomstig zijn uit Colombia of de nabijgelegen Andesgebieden van Peru of Bolivia. Maar de tijden waren veranderd. Deze coca, zei de man, was verbouwd in Guatemala – een land ruim 2.000 kilometer naar het noordwesten dat van oudsher vooral als tussenstop voor smokkelaars heeft gediend.
De coca ‘gaf goede resultaten’, aldus vertelde het aan een persoon die een zakenpartner lijkt te zijn, volgens een transcriptie van het telefoontap van de politie. Hij had, zo zei hij, ‘honderd dozen hoogwaardige witte schoenen’ – code voor kilo’s cocaïne – en ‘koks’ klaar om aan de slag te gaan in Guatemala en Mexico.
Het gesprek, verkregen door verslaggevers als onderdeel van een grootschalig lek van dossiers van het Colombiaanse parket, levert nog meer bewijs van een gedenkwaardige maar nog steeds weinig bestudeerde trend die de mondiale cocaïnehandel hervormt: de verplaatsing van de productie uit de traditionele kernlanden van de Andes naar Centraal Amerika.
Over het project
Dit artikel maakt deel uit van NarcoFiles: De Nieuwe Strafrechtelijke Orde, een transnationaal onderzoek naar de moderne georganiseerde misdaad en hoe deze zich over de hele wereld heeft geïnnoveerd en verspreid.
Het project – geleid door OCCRP in samenwerking met Centro Latinoamericano de Investigación Periodística (CLIP) – begon met een lek van e-mails van het Colombiaanse Openbaar Ministerie, die werden gedeeld met media over de hele wereld.
Verslaggevers onderzochten en bevestigden het materiaal met honderden andere documenten, databases en interviews.
De ontwikkeling werd aangedreven door verschillende factoren, met name de fragmentatie van groepen die de handel controleerden. Na een vredesakkoord uit 2016 heeft de ontwapening van de Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia (FARC) de cocaïneproductie opengesteld voor zowel nieuwe als gevestigde bendes, die hebben geëxperimenteerd met technieken en toeleveringsketens. De gesprekken van de man uit Bogotá werden bijvoorbeeld vastgelegd tijdens een onderzoek naar een splintergroep van de FARC.
Om de trend beter te begrijpen, analyseerden OCCRP en zijn partners gelekte onderzoeksdocumenten, die zij bevestigden met gerechtelijke dossiers, interviews met deskundigen en rapporten ter plaatse in vijf landen.
Uit gegevens verkregen van het ministerie van Binnenlandse Zaken van Guatemala via verzoeken om vrijheid van informatie blijkt dat de cocateelt enorm is gestegen sinds het land meldde dat het in mei 2018 zijn eerste cocaplantage had gevonden. Soortgelijke uitbreidingen zijn aan de gang in het naburige Honduras en Mexico, zo blijkt uit gegevens uit die landen, terwijl Belize rapporteerde wat leek in december 2022 de eerste bekende cocaplantage te zijn.
Verslaggevers ontdekten dat de Colombianen – die historisch gezien grote delen van de handel in handen hebben – in plaats van te verliezen, hun expertise exporteren en een niche voor zichzelf creëren in nieuwe activiteiten in Midden-Amerika en daarbuiten.
Het onderzoek geeft nieuw inzicht in de manier waarop ook de verwerking van cocaïne verschuift. Nu de vraag in Europa, Azië en Afrika enorm is gestegen, zijn laboratoria uit Colombia naar de andere kant van de Atlantische Oceaan verhuisd. Jaarlijks worden er in West-Europa tientallen nieuwe vindplaatsen gevonden. Eén zo’n laboratorium in Nederland, gerund door een Colombiaanse handelaar die bekend staat als de ‘Heroïnekoning van New Jersey’, zou tot 200 kilo cocaïne per dag kunnen produceren.
De opkomst van laboratoria in Europa en elders is mogelijk gemaakt door innovatieve verzendtechnieken – waaronder geavanceerde methoden die vloeibare cocaïne in textiel en andere materialen camoufleren – waardoor zendingen moeilijker te volgen zijn.
De drugshandel heeft de afgelopen jaren een “moment van innovatie” ondergaan, variërend “van het verbeteren van de netwerken tot het gebruiken van betere instrumenten en sociale media om in grote hoeveelheden aankopen te doen”, aldus Leonardo Correa, de coördinator van het Integrated Drugs Committee van de Verenigde Naties. Illegaal gewasmonitoringsysteem (SIMCI), vertelde OCCRP.
Toen de FARC zich ontwapende, kozen groepen dissidenten ervoor om hun aandeel in de drugshandel te behouden , schatten experts. Ondertussen hebben andere internationale groepen, zoals Albanezen en Serviërs, steeds meer voet aan de grond gekregen in de handel.
Het resultaat is dat de cocaïnehandel ‘steeds minder gekarteliseerd is’, zegt Laurent Laniel, analist bij het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving.
“Er zijn meer mensen bij betrokken, wat meer mogelijkheden voor contacten creëert, en meer ideeën over smokkelroutes en smokkelmethoden”, aldus Laniel.
Langs de nieuwe grenzen van de cocateelt riskeert de komst van de plant nieuwe golven van geweld die veel gemeenschappen zullen treffen die al decennialang zwaar hebben geleden onder de handen van smokkelbendes en overheidsinstanties.
🔗De geschiedenis van cocaïne
Nadat Europeanen in de 19e eeuw begonnen met het extraheren van de cocaïne-alkaloïde uit cocabladeren, explodeerde de populariteit van de drug en verscheen hij in vrij verkrijgbare goederen zoals keelpijnmiddelen en Coca-Cola.
Een eeuw geleden was Nederland de grootste cocaïneproducent ter wereld. Nadat de VS de drug in de eerste helft van de twintigste eeuw hadden verboden, werd cocaïne vanuit legale laboratoria in Europa via Colombia en Honduras verhandeld.
De rest van de wereld volgde de VS in het verbieden van cocaïne. Maar de aanhoudende populariteit van het medicijn bood de georganiseerde misdaad de mogelijkheid om aan de marktvraag te voldoen – en daarbij miljarden te verdienen.
Sinds het verbod is de cocaïneproductie historisch gezien geconcentreerd in slechts drie Andeslanden – Colombia, Peru en Bolivia – waar de plant door sommige inheemse gemeenschappen als heilig wordt beschouwd.
Peru was ooit het epicentrum van de illegale productie, totdat het door de VS geleide anti-narcoticabeleid de Colombiaanse handelaars ertoe aanzette hun risico’s te beperken door de plant thuis te kweken. De toegenomen inbeslagnames in de ‘oorlog tegen drugs’ dwongen hen er later toe om zendingen naar de VS over land via Mexico en Midden-Amerika te stuiteren.
Sindsdien heeft de handel geleid tot het ontstaan van machtige criminele groepen, die vaak samenwerken met staatsfunctionarissen. In 2022 werd de voormalige Hondurese president Juan Orlando Hernández bijvoorbeeld uitgeleverd aan de VS, waar de autoriteiten hem ervan beschuldigden bescherming te bieden aan een drugshandelaar die in het land een cocaïnelaboratorium leidde. Zijn proces begint volgend jaar.
Cocaïne’s nieuwe grenzen
Genesteld tussen dichte bossen en koffieplantages in de groene Costa Grande-regio van Mexico, ziet het dorp El Porvenir er op het eerste gezicht verlaten uit. Met amper een dozijn huizen waren de weinige straten leeg en lag het basketbalveld te roesten in de zon toen verslaggevers dit voorjaar op bezoek kwamen.
Maar dit rustige dorp ligt aan een van de vele frontlinies van de dynamische expansie van de cocaïnehandel.
Lokale gemeenschappen verbouwen in de regio al tientallen jaren cannabis en papaver, naast andere gewassen zoals kokosnoten en mango’s. Maar na de ineenstorting van de koffieprijzen in de jaren negentig werden illegale oogsten een van de weinige winstgevende opties die nog overbleven. Nu de opiumprijzen ook kelderen nu Amerikaanse consumenten overstappen op het gebruik van fentanyl, wenden velen zich tot coca.
“Het is de nieuwe economie: de diversificatie van illegale gewassen”, vertelde Arturo García Jiménez, een lokale gemeenschapsleider, aan OCCRP’s partner El Universal.
Van de 171 cocaplantages die tussen 2020 en mei 2023 in Mexico zijn vernietigd, bevonden zich volgens Mexicaanse militaire gegevens op dertien na alle in de Costa Grande-regio in de staat Guerrero. De overgrote meerderheid daarvan bevond zich in ‘ejidos’ – landbouwgebieden die eigendom zijn van de gemeenschap, zoals El Porvenir.
Drugshandelgroepen in de regio opereren volgens de Latijns-Amerikaanse uitdrukking ‘de steekpenning of de kogel’ – dat wil zeggen: samenwerken of sterven. Uit eerder academisch onderzoek en rapportage blijkt hoe dergelijke groepen vaak prominente leden van de gemeenschap, zoals artsen en leraren, intimideren voordat ze verminkte lichamen langs de kant van de weg droppen en moorden en ontvoeringen uitvoeren op degenen die weigeren zich te onderwerpen of hun ‘belasting’ te betalen.
Voor veel lokale bewoners is het veiliger om simpelweg met deze bendes samen te werken, zei García. Als enige kopers van illegale producten in het gebied kunnen criminele groepen dicteren welke gewassen ze willen hebben en hoeveel ze ervoor willen betalen.
Hij vertelde OCCRP dat enkele jaren geleden een drietal Colombianen in de regio arriveerde. Hij gelooft dat ze de cocaplant, die zich nu heeft verspreid, hebben meegenomen en de bladeren hebben teruggekocht van boeren.
“Het zijn technici. Ze gaven niets om opbrengst of kwaliteit”, vertelde García aan OCCRP. “Wat ze wilden was produceren en produceren.”
De cocahandel volgt een spoor van moorden en gedwongen ontheemding terwijl groepen strijden om territoriale controle. In maart vertelde de commissaris van Corrales, een ejido 15 kilometer ten noorden van El Porvenir, aan de Mexicaanse krant Milenio dat de hele bevolking van een gemeenschap was gevlucht nadat een niet bij naam genoemde criminele groep drie mensen had ontvoerd en ‘verdwenen’.
Milenio identificeerde Corrales als een van de vele lokale ejidos die onder de controle zijn gevallen van het misdaadsyndicaat La Familia Michoacana, berucht vanwege het uitvoeren van moorden en onthoofdingen in executiestijl . Kort nadat de bewoners waren gevlucht, vernietigde het Mexicaanse leger bijna een hectare coca in de ejido, volgens gegevens verkregen door OCCRP.
In El Porvenir kwam het leger in september vorig jaar op zoek naar coca. Een lokale koffieboer herinnerde zich hoe het dorp ‘volliep met soldaten’ en drones tijdens de invallen overvlogen. Maar nadat de soldaten waren vertrokken, zo zei ze, verplaatsten de boeren hun planten gewoon verder de berg op.
“De cocateelt is een blijvertje”, zegt García. “Wat door het leger wordt vernietigd, is symbolisch vergeleken met het gecultiveerde gebied.”
Het ‘balloneffect’
De verhuizing van de boeren in El Porvenir was een miniatuurvoorbeeld van wat academici het ‘balloneffect’ noemen. Als je de cocaïneproductie op de ene plek samendrukt, beweegt het zich eenvoudigweg als lucht in een ballon naar de andere plek. Verpletter één criminele groep, en een andere staat op om zijn plaats in te nemen.
Het is deels een soortgelijke dynamiek die de productie naar Midden-Amerika duwt. Volgens een schatting van de denktank Insight Crime had de rebellengroep ten tijde van het FARC-vredesakkoord bijvoorbeeld 40 procent van de totale cocaïnehandel in de wereld in handen . Maar in plaats van de productie te belemmeren, creëerde de versplintering van de groep wat het geneesmiddelenagentschap van de VN omschreef als een meer competitieve, diverse en gecompartimenteerde ‘vrije markt’.
“Er is een soort leegte in de markt die niet alleen Colombia treft”, zegt Correa van de VN-organisatie SIMCI. “De gebieden en routes die de FARC controleerde werden onderbroken… Het maakte het mogelijk om elders hetzelfde te doen.”
Economische prikkels hebben er ook toe bijgedragen dat de teelt naar het noorden is geduwd. Correa zei dat een kilo cocaïne die in Colombia voor 1.700 dollar wordt verkocht, tot 15.000 dollar kan opleveren tegen de tijd dat het Midden-Amerika bereikt. Door cocaïne dichter bij het verkooppunt te produceren, kunnen handelaars profiteren van hogere prijzen terwijl ze transport- en andere kosten vermijden, en kunnen ze het risico verkleinen dat hun product tijdens het transport in beslag wordt genomen.
Landen die vroeger voornamelijk als doorvoerhaven fungeerden, worden nu op zichzelf staande producenten, waarbij de teelt vaak geconcentreerd is langs gevestigde smokkelroutes in afgelegen gebieden of op andere locaties waar de aanwezigheid van de staat beperkt is.
In Honduras groeide de cocaïneproductie snel na een militaire staatsgreep in 2009 in de regio’s Colón en Olancho, beide belangrijke punten op de traditionele route naar het noorden van de drug. Uit de analyse van OCCRP blijkt dat in Guatemala op twee na alle 217 cocaplantages die tussen 2018 en eind 2022 zijn gevonden, zich in het dunbevolkte noordoosten bevonden – met name in de Izabal-regio, die al lang bekend stond als een basis voor lokale handelaars.
Soms worden de illegale gewassen heimelijk geïntroduceerd. Alan Ajiatas, plaatsvervangend hoofd van het Guatemalteekse Openbaar Ministerie tegen Narcoactiviteit, vertelde OCCRP’s partner Guatemala Leaks dat zijn kantoor gevallen onderzoekt waarin het gewas bij boeren werd geïntroduceerd zonder aan hen te onthullen dat het coca was.
“Ze zeiden: ‘Het is een product dat nuttig voor je zal zijn en we gaan je zoveel betalen voor het resultaat'”, zei Ajiatas. “Dus de mensen begonnen te zaaien zonder te weten wat het was.”
Deze nieuwe telers zijn er nog lang niet bij om de producenten uit de Andes te evenaren. Het geneesmiddelenbureau van de VN schat dat er vorig jaar alleen al in Colombia 230.000 hectare coca werd geplant, wat neerkomt op ruim twee procent van het totale landoppervlak van Guatemala. Eind vorig jaar hadden de Guatemalteekse autoriteiten slechts ongeveer 110 hectare van de oogst vernietigd, en Mexico ongeveer 39 hectare.
Maar de productie breidt zich gestaag uit. Telers experimenteren met het gewas om te zien waar het aanslaat, zeggen experts en autoriteiten. Op sommige locaties, zoals de jungle van Panama of de bergachtige Mexicaanse staat Chiapas, zijn plantages opgedoken, om daarna weer te verdwijnen. Dit jaar werden er voor het eerst ook cocaplantages gevonden in afgelegen uithoeken van de Mexicaanse staat Michoacán.
“Ze zoeken naar plaatsen waar dit gewas zich beter kan ontwikkelen”, vertelde Ludwig Reynoso, de secretaris-generaal van de deelstaatregering van Guerrero, aan El Universal. “Het heeft nog steeds niet de noodzakelijke kwaliteit van de coca die in Colombia wordt geteeld.”
En het is niet alleen de teelt die aan het verschuiven is, zoals recente ontwikkelingen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan laten zien.
Colombiaanse reizende koks
In juli 2020 arriveerde een team Colombianen in een bus met getinte ramen naar een manege in het Nederlandse dorp Nijeveen.
In de stallen hadden hun werkgevers, een in Nederland gevestigde criminele groep van tien man, het grootste cocaïnelaboratorium opgericht dat ooit had bestaan, in staat om tot 200 kilogram van de drug per dag te produceren, volgens het dossier van de aanklager en daaropvolgende veroordeling door de rechtbank.
Minstens dertien Colombianen, van wie ze allemaal op twee na waren ingevlogen voor de klus, zouden de komende tien dagen besteden aan het extraheren, verwerken en verpakken van wat naar zij hoopten een ton cocaïne zou opleveren, aldus aanklagers. Bij aankomst kregen ze te horen dat ze hun telefoon moesten inleveren en volgens hun getuigenis werd de deur achter hen op slot gedaan.
De koks werkten in opdracht van een landgenoot, Alejandro Cleves Ossa, die op zijn beurt verantwoording aflegde aan de leiders van de in Nederland gevestigde bende, zo blijkt uit het arrestatiebevel.
Op 23-jarige leeftijd werd hij de ‘heroïnekoning van New Jersey’ genoemd. Cleves werd in 2010 vanuit Colombia aan de VS uitgeleverd en gevangengezet op beschuldiging van drugshandel. In 2018 werd hem vervroegde vrijlating verleend. Binnen twee jaar was hij naar Nederland verhuisd . om de cocaïneproductie te coördineren namens een baas in Colombia, volgens een Nederlands politiebevel verkregen door OCCRP’s partner Follow the Money.
De Nederlandse autoriteiten deden in augustus 2020 een inval in de manege in Nijeveen. Kleef werd in maart 2022 veroordeeld en kreeg vier jaar gevangenisstraf. Hij reageerde niet op verzoeken om commentaar.
Het bevelschrift en de daaropvolgende rechtszaak boden een zeldzaam inzicht in de werking van deze nieuwe laboratoria, die de afgelopen tien jaar steeds vaker buiten Zuid-Amerika zijn verschenen – sommige zelfs tot in Australië en Senegal. De Nederlandse politie zegt sinds 2018 meer dan zestig van dergelijke laboratoria te hebben opgepakt.
Uit berichten van het inmiddels ter ziele gegane gecodeerde communicatiemiddel EncroChat, gehackt door de politie en aangehaald in het arrestatiebevel, bleek dat de in Nederland gevestigde bende verschillende locaties had bezocht voordat ze zich op de manege vestigden.
“De plek is perfect”, schreef een bendelid aan een man in Colombia, die de cocaïne leverde.
“Laten we los gaan,” antwoordde de man.
Uit daaropvolgende berichten blijkt dat de man in Colombia vervolgens ruim 1,5 miljoen euro naar zijn partners in Nederland heeft gestuurd om in het laboratorium te investeren, al vermeldt het bevel niet of en wanneer de overdracht heeft plaatsgevonden.
Voor minstens één Nederlands bendelid was het de eerste kennismaking met cocaïne nadat hij jarenlang samen met Mexicaanse medewerkers een methamfetaminelaboratoriumbedrijf in Nederland had gerund. Op zoek naar meer winstgevende alternatieven raakte hij “verslaafd” aan het idee om cocaïne te verwerken, aangezien daar “het echte geld” zat, volgens zijn veroordeling door de rechtbank, waarin zijn EncroChat-berichten werden geciteerd.
De Nederlandse bende die het laboratorium in Nijeveen heeft gebouwd – een van de minstens drie die ze volgens het arrestatiebevel zouden runnen – voegde een laag van verfijning toe die verder ging dan wat doorgaans aan de andere kant van de Atlantische Oceaan te vinden is: industriële generatoren en op maat gemaakte ketels werden geluiddicht en de stallen waren uitgerust met een luchtzuiveringssysteem om te voorkomen dat chemische geuren de aandacht zouden trekken.
Het is niet duidelijk hoeveel het laboratorium kost, maar twee door OCCRP geïnterviewde experts schatten dat de bouw van soortgelijke faciliteiten ergens tussen de 200.000 en 500.000 euro zou kosten. In de door de politie aangehaalde gehackte chats speculeerde een Nederlands bendelid dat zijn baas in totaal 2 miljoen dollar had geïnvesteerd in een van hun andere laboratoria.
De locatie bood nog een voordeel. In Zuid-Amerika hebben geneesmiddelenproducenten vaak moeite om chemische precursoren van hoge kwaliteit te verkrijgen, zoals kaliumpermanganaat. Maar binnen de Europese Unie kunnen criminele groepen – vaak met tientallen jaren ervaring in de productie van synthetische drugs – de chemicaliën rechtstreeks van legale producenten verkrijgen.
Uit Nederlandse rechterlijke veroordelingen uit afzonderlijke zaken blijkt dat deze deals vaak worden afgehandeld door tussenpersonen, die beweren dat de chemicaliën zullen worden gebruikt voor legale activiteiten zoals kunstrestauratie.
Uit de gehackte chats uit de zaak Nijeveen blijkt dat Nederlandse bendeleden begin juni, toen het laboratorium in aanbouw was, discussieerden over het uitgeven van 300.000 tot 400.000 euro aan ‘vloeistoffen’ – een verwijzing naar chemische precursoren.
“Nederlanders hebben alles – havens, distributienetwerken, locaties, chemicaliën, etc. – maar ze missen de expertise. De Colombianen hebben het product en de expertise”, zegt Martin van Nes, de nationale aanklager voor cocaïnehandel in Nederland, tegen OCCRP. “Je zou kunnen zeggen dat het bijna een huwelijk uit noodzaak is.”
Verslaggevers hebben ontdekt dat deze expertise de hele wereld over wordt gestuurd. De in Bogotá gevestigde mensenhandelaar die via de Colombiaanse telefoontaps werd betrapt, zei niet alleen dat hij een team van ‘koks’ naar Guatemala had gestuurd om zijn Midden-Amerikaanse cocaïne te verwerken – hij besprak ook dat hij hen voor een baan in Amsterdam zou sturen.
Anderen zijn gestuurd om soortgelijk werk in Spanje te doen: een Colombiaanse cocaïnekok die in een laboratorium buiten Madrid werkte, vertelde de Spaanse partner Narcodiario van OCCRP dat hij was ingehuurd om een team van zes mensen te leiden en ongeveer 450 euro per “eenheid” kreeg betaald – meestal een verwijzing naar geproduceerde kilogrammen. (Zie kader voor meer details.)
“Het is wat we goed kunnen doen”, zei de kok, op voorwaarde van anonimiteit. “Ik ben geboren in een regio waar dit het dagelijkse werk van elk gezin is, en je leert hoe je met coca moet werken voordat je gaat lezen of schrijven.”
De ‘ellendige basis’ van de cocaïnehandel
Cocaïne-‘koks’ werken in wat de autoriteiten omschrijven als ongezonde en inhumane omstandigheden. De diensten duren lang en de werknemers slapen en eten vaak op de locaties.
OCCRP’s partner Narcodiaro interviewde een Colombiaan die naar Spanje kwam voor een baan om cocaïne te verwerken. Hij vertelde Narcodiario dat hij het medicijn al sinds zijn kindertijd maakte, en dat hij de baan deels op zich nam omdat “we weten hoe we het goed moeten doen.”
Hij werd voor de baan aanbevolen door een vriend uit de zuidelijke regio Putumayo in Colombia, zei hij. Voordat hij op reis ging, vroeg de bende om zijn paspoort en regelde al zijn vluchten en documentatie.
“Ik hoefde alleen maar naar Cali, waar ik van een reisbureau vliegtickets kreeg van Bogota naar Parijs, van Parijs naar Portugal. Je reist als toerist. U hoeft niets te doen, alle documenten zijn voorbereid”, zei hij.
Hij zei dat hij ’s avonds laat in Madrid werd opgehaald en naar een landelijke boerderij werd gebracht, waar hij vijftien dagen in het laboratorium woonde en werkte. De dampen kunnen hevig zijn: “Je moet naar buiten om te ademen, al zijn we er al behoorlijk aan gewend.”
Ze mochten niet communiceren, zei hij, en deelden kamers met stapelbedden. Een kok bereidde rijst, vlees en aardappelen.
Het werk kan gevaarlijk zijn: in maart 2020 ontplofte een clandestien laboratorium in Nederland, waarbij een hele kudde schapen omkwam en de lucht en de bodem eromheen vervuilden. ( Lees hier meer over het laboratorium .)
Een klein deel van de winst sijpelt naar de koks. Colombianen die in een laboratorium in de noordwestelijke regio Galicië in Spanje waren gearresteerd, vertelden de politie dat hen slechts een paar duizend euro voor de klus was beloofd.
“Ze vormen de miserabele basis van een criminele onderneming die miljarden euro’s aan winst genereert”, vertelde Emilio Rodríguez Ramos, de Spaanse onderzoeker, aan OCCRP.
De in Bogotá gevestigde man die door de Colombiaanse politie werd betrapt op telefoongesprekken, was opnieuw een voorbeeld van harde behandeling. Nadat koks die hij naar Guatemala had gestuurd rechtstreeks met een Mexicaanse klant begonnen te onderhandelen over hun salaris, dreigde hij hun paspoorten af te nemen.
“Ze moeten begrijpen dat ze werknemers zijn”, zei hij tegen een ander bendelid, volgens het transcript van de telefoontap.
Gecamoufleerde zendingen
De verschuiving in de productie en verwerking van cocaïne wordt veroorzaakt door steeds geavanceerdere verzendmethoden.
Een groot deel van de basismaterialen van cocaïne vindt verborgen in legale producten hun weg naar Europa. Dit kan inhouden dat het wordt gemengd met gesmolten plastic dat vervolgens wordt omgevormd, of dat de cocaïne in vloeistoffen wordt opgelost en dat mengsel wordt gegoten om het in kleding of andere materialen te ‘impregneren’.
Dergelijke technieken, die begin jaren 2000 voor het eerst verschenen, zijn de afgelopen vier jaar aanzienlijk toegenomen, aldus Jorrit van den Berg, een Nederlandse forensisch wetenschapper.
“De omvang van deze operaties is ook toegenomen”, aldus Van den Berg. “De smokkel van cocaïne in dragermateriaal heeft zich ontwikkeld tot een tweede grote stroom naar Europa.”
‘Cees’, een 44-jarige Nederlander die in 2021 werd veroordeeld voor het runnen van een meth-lab waar hij Latijns-Amerikaanse koks in dienst had, vertelde OCCRP dat hij ook had overwogen een laboratorium op te zetten om cocaïne uit dragermateriaal te halen. Het idee, zei hij, was om kosten te vermijden – zoals het omkopen van havenfunctionarissen of het betalen van mensen om in zeecontainers in te breken – en daarmee de recente prijsdalingen als gevolg van de overproductie in Colombia te compenseren.
“Uit financieel oogpunt is het logischer”, zei Cees tegen OCCRP, waarbij hij ermee instemde alleen met zijn bijnaam te worden geïdentificeerd. “Ze hebben zoveel producten op de markt gebracht [in Zuid-Amerika] dat de groothandelsprijzen zijn gedaald.”
In een gezamenlijk onderzoek met de Britse en Nederlandse autoriteiten hebben Colombiaanse aanklagers een transnationale misdaadgroep opgespoord die van plan was cocaïne te exporteren, vermengd met materialen als palmolie, houtskool, koffie en kunstmest. (Het is onduidelijk of deze plannen doorgingen.)
Volgens een intern rapport waarin de bevindingen van het onderzoek worden samengevat, hielp een vader-zoon-duo van scheikundigen bij de verwerking van de cocaïne en implanteerde het vervolgens in illegale goederen in clandestiene Colombiaanse laboratoria. Voordat de drugs werden geëxporteerd, stuurde de bende proefzendingen onvervalste houtskool naar Europese havens om de douanecontroles van elk land te testen. Beiden behoorden tot de minstens 27 arrestanten in Colombia in juli van dit jaar. Negentien van hen zijn momenteel in beroep gegaan.
Eenmaal aan de andere kant van de oceaan wordt het medicijn gewonnen door middel van technieken zoals het spoelen van het dragermateriaal met water en oplosmiddelen. In het laboratorium in Nijeveen haalde het team eerst de cocaïnebasis uit de steenkool waarin het was gemengd en kristalliseerde het vervolgens voordat het werd verpakt, klaar voor verkoop. Van den Berg vertelde OCCRP dat de geavanceerde aard van dit soort camouflage enkele van de standaard screeningtechnieken overbodig heeft gemaakt.
Maar het juiste recept krijgen is niet eenvoudig. Eén mensensmokkelgroep, door de Colombiaanse aanklagers het ‘Morfhox-kartel’ genoemd, experimenteerde met nieuwe manieren om detectie te omzeilen bij hun zendingen naar de VS en Europa, onder meer door één kilo vloeibare cocaïne naar de Bahama’s te verschepen, volgens een Colombiaanse aanklacht tegen de groep.
Toen een bendelid op de Bahama’s echter probeerde het medicijn in de oorspronkelijke staat terug te brengen nadat hij de perfecte ‘formule’ had geleerd, slaagde hij er slechts in om er 40 gram uit te halen. Tientallen leden van de groep werden in 2018 in heel Colombia gearresteerd. Hij en anderen gaan momenteel in beroep.
Freek Pecht, een antidrugscoördinator bij de Nederlandse politie, zei dat de Colombianen die naar Europa werden gebracht vaak dezelfde waren die de cocaïne in het transportmateriaal thuis verstopten omdat ze de ‘specifieke code’ kenden om de zendingen te ‘ontgrendelen’.
“Als je met dat recept rommelt, gaat het mis. Ofwel krijg je een veel lager rendement, ofwel verpest je de hele batch, en heb je niets”, zei hij tegen OCCRP’s partner Knack.
Dit jaar heeft de Spaanse politie een inval gedaan in een laboratorium in het noordwesten van Galicië, het eerste laboratorium van deze omvang in Europa dat het medicijn rechtstreeks maakte uit een bulkimport van de ‘basispasta’, het eerste rudimentaire product dat vaak wordt gemaakt door dezelfde boeren die oogsten. de plant, en niet verborgen in dragermaterialen.
Net als in Nijeveen zou de Galicische site tot 200 kilo cocaïne per dag kunnen produceren.
Basispasta is goedkoper dan daaropvolgende cocaïneproducten. Als gevolg hiervan kan de verwerking ervan tot poeder in Europa de financiële verliezen beperken als een zending in beslag wordt genomen. Het betekent ook een hoger rendement aan de Europese kant, waar duizend kilo cocaïne maar liefst 80 miljoen dollar kan opleveren, volgens een analyse van Global Initiative , een niet-gouvernementele organisatie die zich richt op de georganiseerde misdaad.
“Het fenomeen zal zich exponentieel uitbreiden, fundamenteel als gevolg van wat winstgevend is”, vertelde Emilio Rodríguez Ramos, hoofd van het Spaanse onderzoek naar het laboratorium, aan OCCRP’s partner Narcodiario.
Van Nes, de Nederlandse aanklager, zei dat de autoriteiten in Antwerpen en Rotterdam de afgelopen jaren veel meer cocaïne in beslag hadden genomen, en dat het voor mensenhandelaars normaal was om te reageren door te proberen “risico’s te spreiden, zoals elke gezonde investeerder in de financiële markt zou doen”, door verschillende methoden, routes en havens.
“Tussen criminele organisaties en wetshandhavers is het een nooit eindigend kat-en-muisspel”, zei hij.
Gegevensanalyse door Ignacia Velasco
Yelle Tieleman (Follow the Money) heeft bijgedragen aan dit verhaal.
In het Nieuws 