4 mei 2023 OCCRP
Wagner Group, de beruchte paramilitaire organisatie van Rusland, staat erom bekend haar gelederen aan te vullen met veroordeelde criminelen. Wie zijn deze mannen en wat brengt hen ertoe zich aan te melden om te vechten en te sterven in Oekraïne?
Rusland’s criminele ‘helden’: het leven van de veroordeelde rekruten van de Wagner Group
“We hebben je criminele talenten nodig”, zegt Yevgeny Prigozhin, terwijl hij een zee van in het zwart geklede Russische veroordeelden toespreekt.
“Onze ideale kandidaat”, vervolgt hij, “is 30-45 jaar oud. Sterk, zelfverzekerd, winterhard. Idealiter heeft hij minstens vijftien jaar gezeten. Idealiter heeft hij nog vijftien jaar of langer voor zich. Hij wordt verdacht van meerdere moorden, zware mishandelingen, overvallen. Als hij een ambtenaar of agent heeft verkloot, nog beter.’
Zijn publiek lacht. Prigozhin is de brutale leider van de bekendste paramilitaire organisatie van Rusland, Wagner Group. In deze video, gefilmd in februari in een Russische gevangenis , beschrijft hij het type mannen dat hij rekruteert om de strijd van de groep in Oekraïne te voeren.
Volgens de non-profitorganisatie Russia Behind Bars hebben meer dan 50.000 gevangenen zich aangesloten bij de Wagner Group sinds de invasie van Rusland in 2022 .
Velen zijn gedeserteerd of gedood of gevangengenomen, de Wagner-strijdmacht is ernstig uitgeput in de zware strijd van Rusland om Bakhmut en andere steden in Oost-Oekraïne.
Hoewel het inhuren van huurlingen technisch gezien illegaal is in Rusland, heeft dat de staat er niet van weerhouden om hen in helden te veranderen. Ze ontvangen postume medailles en onderscheidingen, spelen in propagandafilms en worden met militaire eer begraven.
Maar wie zijn deze “ideale kandidaten?” En wat brengt hen ertoe deel te nemen aan een bijna hopeloos gevecht?
Verslaggevers van IStories, de Russische partner van OCCRP, keken naar de levensverhalen van drie voormalige gevangenen die zich hadden aangemeld om voor Wagner in Oekraïne te vechten en daar stierven. Geen enkele hield het langer dan een paar maanden vol op het slagveld.
Er is weinig bekend over wat ze hebben meegemaakt in de oorlog of hoe ze zijn omgekomen. Maar gesprekken met hun vrienden, hun families en zelfs hun slachtoffers geven enig inzicht in hun leven – vaak somber en verwoest door alcoholisme en zinloos geweld lang voordat ze naar het slagveld gingen.
De waarheidszoeker
Alexander Sitavichus vocht slechts twee maanden in Oekraïne voordat hij werd vermoord. Tegenwoordig is de voormalige verkoper van landbouwproducten en vader van vier kinderen weer thuis in een Russisch dorp – begraven op dezelfde begraafplaats als de drie mensen op wie hij gevangen zat voor moord.
Het doelwit van zijn dronken aanval van racistisch geweld waren medebewoners van Ladozhskaya, de landelijke Kozakkennederzetting in het zuidwesten van Rusland die Sitavichus zijn thuis noemde.
Zijn geboorteplaats, die zich uitstrekt langs een oever van de meanderende rivier de Kuban, op enkele uren rijden van de bezette Krim, is niet rijk aan uitgaansgelegenheden. Een daarvan is Ogonyok, een bescheiden bar en restaurant waar op de laatste dag van 2017 het leven van Sitavichus voorgoed veranderde.
Tegen die tijd was hij al een veteraan van de oorlog tegen Oekraïne, nadat hij daar in 2014 was gereisd toen Rusland probeerde de oostelijke regio’s van het land los te maken van Oekraïne.
“Sasha is dit soort man met een scherp rechtvaardigheidsgevoel”, herinnert zijn vriend Alexei Gaivoronsky zich. “Hij ging in 2014 meteen naar de Donbass om de ‘Russische wereld’ te redden. Weet je, alle klassieke Russische mensen, ze worden altijd gedreven door hun emoties, ze denken nooit met feiten.”
“Dat was zijn karakter”, zegt Oksana, de weduwe van Sitavichus. “Hij moest overal zijn. Hij was ideologisch, laten we zeggen. Hij vocht altijd voor de goede zaak.”
In 2017 was Sitavichus teruggekeerd naar zijn geboorteplaats. Op die winternacht aan het eind van het jaar was hij dronken met een oude vriend uit de oorlog.
Vervolgens kregen de twee mannen om onduidelijke redenen ruzie met verschillende anderen. Hun tegenstanders, zichtbaar in beelden van beveiligingscamera’s in een gespannen patstelling, waren etnische Roma, een lokale minderheid.
Een van de familieleden van zijn slachtoffers, niet geïdentificeerd om haar privacy te beschermen, herinnert zich hoe de nacht begon: “Sitavichus en zijn vriend komen naar Ogonyok. Ze ontspannen, ze drinken, ze krijgen ruzie met de ‘zigeuners’. Sitavuchus en zijn vriend vertrekken en ze zeggen: ‘We komen terug.’”
Zich bewapenend met een kalasjnikov die hij waarschijnlijk uit de oorlog had meegebracht, keerde Sitavichus terug naar het restaurant met zijn vriend, die met een mes zwaaide. De mannen met wie ze hadden gevochten waren al weg, maar dat weerhield hen er niet van om de eerste etnische minderheden die ze tegenkwamen als doelwit te nemen.
De eerste die viel was een jonge man genaamd Artem Mirzoyan, die van Armeense afkomst is.
“Ze schoten mijn broer bij de bar neer”, zegt zijn broer Arnold, “en ze schoten de DJ neer, die er eigenlijk niets mee te maken had. Ze kwamen binnen als nazi’s en schoten op degenen die baarden hadden. … Ze wilden gewoon wat donkere mensen neerschieten, niet-Russen.”
Sitavichus kwam de straat op en doodde opnieuw door een 18-jarige Roma-man neer te schieten die met een vriend in een auto zat te luisteren naar muziek. Nadat hij zich kort had verstopt in een nabijgelegen bos, werden hij en zijn vriend gearresteerd.
Ondanks de zinloosheid van de moorden steunden veel lokale bewoners Sitavichus, die alom gerespecteerd werd. Maar anderen zagen hem als niets meer dan een moordenaar. De affaire leidde tot wat neerkwam op een etnisch conflict in één dorp.
“In ons kleine dorp, waar iedereen elkaar kent, werd het een regelrechte hel”, herinnert het vrouwelijke familielid van Mirzoyan zich. “Het was eng om gewoon de straat op te gaan, want iedereen was met elkaar aan het vechten. Ze begonnen groepen te creëren in de sociale netwerken [die de Russen opriepen om niet-Russen uit het dorp te verdrijven. Het was zo eng om dat allemaal te lezen… ik kwam niet eens mijn huis uit.”
Sitavuchus ‘vriend Gaivoronsky legt zijn acties ook uit in termen van etnische conflicten, terwijl hij zijn excessen toeschrijft aan alcohol.
“Er is een door Armeens-zigeuners georganiseerde criminele groep, die dit hele dorp terroriseert”, zegt hij, zich herinnerend aan onbevestigde geruchten dat enkele Roma-mannen een plaatselijk meisje in datzelfde café hadden verkracht. ‘Het was een kookpunt, zie je? … Het feit dat hij dronken was, maakt het natuurlijk nog erger. Al onze ‘waarheidszoekers’ drinken verdomd veel wodka, en dan gaan ze naar de gevangenis in plaats van dingen via de politie op te lossen.”
Sitavichus werd veroordeeld voor de moorden en kreeg een gevangenisstraf van 21 jaar. Hij zou er slechts vier dienen: in 2022 profiteerde hij van een aanbod van de Wagner Group om zijn vrijheid te winnen door oorlog te voeren.
Twee maanden later keerde hij terug naar huis in een gesloten kist. Hij werd met militaire eer begraven op de plaatselijke begraafplaats.
Tot op de dag van vandaag debatteren de lokale bevolking of hij een held of een crimineel was.
“Elke week ga ik naar dat dorp en ga ik naar de begraafplaats”, zegt Arnold Mirzoyan, de broer van de vermoorde man. “Ik zie de vlaggen, ik zie hoe Sitavichus werd begraven. Wat wordt hij geëerd. Het is natuurlijk onaangenaam. Als een held!”
“Wat voor held kan hij zijn als hij drie mensen heeft vermoord?” zegt Mirzoyans andere familielid. ‘Alleen omdat hij naar de oorlog ging, maakt dat hem tot een held? Nee, een held is iets anders. … Voor mij is het heel vreemd, hoe een moordenaar ten oorlog kan trekken en terug kan komen en kan zeggen: ‘Ik ben hervormd.’ Mensen hervormen niet zo. Het is om te doden dat hij ging. Het is tenslotte oorlog.”
Sitavichus’ vriend Gaivoronsky heeft geen vriendelijke woorden voor de Russische leiders. “Degenen in de regering zijn erger dan de [Oekraïners]”, zegt hij. “Ik ben geen imperialist. Ons rijk is gericht op de vernietiging van de eigen bevolking. Deze waanzin moet stoppen.”
Maar dit weerhoudt hem er niet van om de beslissing van zijn vriend om te vechten te rechtvaardigen.
“Je kunt het niet vanuit één hoek bekijken”, zegt hij. “Niemand waardeert wat hij deed in dat café, mensen neerschieten. Maar deze criminelen zijn op dit moment het meest effectief [in de oorlog]. Het zijn onze helden!”
De kleine wolf
Yury Gavrishov ontmoette Ksenia Podkorytova in een correctionele kostschool in het dorp Konstantinovskoe in Zuid-Rusland. Beiden waren wees. Ze kregen een relatie en ontmoetten elkaar soms in een huis dat hij van de regering kreeg nadat hij de instelling had verlaten.
Maar de romantiek zou niet duren. In 2017 vermoordde Gavrishov zijn partner in een vlaag van jaloezie en sloeg haar meerdere keren met een steen op het hoofd.
Zelfs vandaag staat op haar VKontakte-pagina: “Yura, ik hou heel veel van je. Je bent mijn favoriete echtgenoot!” De twee waren nooit officieel getrouwd, maar de lokale bevolking herinnerde zich een tumultueuze relatie.
“Hij werd stomdronken, ze bedroog hem of zoiets”, zei een lokale bewoner, Vlad Ivanov. “Dus hij werd gek en vermoordde haar.”
Gavrishov was de jongste van 10 broers en zussen uit een onrustig gezin.
“We waren als kleine wolven – we voedden onszelf op”, herinnert zijn oudere broer Nikolai zich. “Eerlijk gezegd was er iets mis met hem. Een soort afwijking. Hij was traag, begreep niet. Hij was tenslotte de laatste van ons. Onze ouders dronken veel, en toen werd hij geboren…”
De broers en zussen van Gavrishov brachten hun jeugd door in en buiten kostscholen totdat hun ouders stierven en er geen huis was om naar terug te keren. Verscheidene deden het weinig beter dan de kleine Yury, herinnert zijn broer zich: Drie van de broers zijn overleden, een door zelfmoord.
Yury Gavrishov had nauwelijks de kans om het normale leven te ervaren. Hij heeft nooit geleerd zelfstandig te leven en heeft nooit een baan gehad. Nadat hij zijn internaat had verlaten, werd hij veroordeeld tot correctionele arbeid voor het stelen van propaantanks.
Nadat hij zijn vriendin had vermoord, gaf de 22-jarige zichzelf aan bij de politie en werd uiteindelijk veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar. Nadat hij in de gevangenis was beland, maakte hij een nieuw profiel aan op de socialemediasite VKontakte. Zijn statusupdate luidde: “Als je gaat neuken, dan alleen prinsessen.” Hij voegde het jaar toe dat zijn gevangenisstraf zou eindigen: “2026.”
Maar hij zou niet zo lang leven. Afgelopen herfst kwamen Wagner-rekruteurs naar zijn gevangenis. Hij schreef zijn broer een enkel bericht: “Dat is het, broer, ze nemen ons mee in een vliegtuig, we zijn vertrokken.”
“Ik heb nooit meer iets van hem gehoord”, zegt Nikolai.
Om erachter te komen wat er met zijn broer was gebeurd, belde hij een Wagner-hotline. De stem aan de andere kant van de lijn stelde hem gerust: “Als er iets was gebeurd”, zei de coördinator, “dan had je het allang geweten.”
Dat deed hij niet. Nikolai hoorde pas van de dood van zijn broer toen hij werd gecontacteerd door een IStories-verslaggever, die Yury’s grafsteen zag in een video van een Wagner-begraafplaats honderden kilometers van zijn geboorteplaats, online geplaatst door een lokale blogger.
Nikolai klaagde dat de autoriteiten hem niet op de hoogte hadden gehouden, maar geen uitgesproken mening leken te hebben over de keuzes van zijn broer. Het zou zinloos zijn geweest om Yury ervan te overtuigen niet ten oorlog te trekken, zei hij.
“Iedereen heeft zijn eigen lot”, zei hij. “Waarschijnlijk is het zo voor hem geschreven”
“Gewoon een dief”
Op dezelfde Wagner-begraafplaats ligt een andere man wiens doelloze, moeilijke leven weinig verschilde van dat van Yury Gavrishov.
Op een foto die hij heeft geüpload, zit Dmitry Vashchenko op een stapelbed en kijkt hij verbaasd in de camera. Zijn benen en onderarmen zijn zwaar getatoeëerd. Hij zit in een gevangeniskolonie, waar hij een gewone gevangene was en een groot deel van zijn volwassen leven heen en weer fietste.
“Hij komt naar buiten, gaat een maand door het dorp en steelt weer iets”, zegt Tatyana Orekhova, van wie Vashchenko ooit een koe stal. ‘Gewoon een dief, en dat is het. Niemand heeft ooit iets goeds over hem gezegd. Hij was bijna nooit hier in het dorp. Hij zat altijd in de gevangenis, altijd!”
Vashchenko’s strafblad bevestigt het verhaal: uit politiedossiers blijkt dat hij probeerde een buurtwinkel te beroven, een auto te stelen en drie stoelen van een buurman te stelen.
Net als de Gavrishevs leefde ook de familie Vaschenko in armoede. In het dorp wordt er niet liefdevol aan hen gedacht, maar met enig begrip.
‘Ze zijn niet slecht. Ik denk niet dat ze iemand zouden vermoorden’, zegt Orekhova, die besloot geen formele klacht in te dienen tegen Vashchenko nadat hij haar koe had gestolen. ‘Het is gewoon diefstal, bij hen. Niemand heeft ze opgevoed. Hun moeder dronk haar hele leven. Ze waren rusteloos en niemand had ze nodig. Dus zo leefden ze.”
In 2020 kwam Vaschenko ernstiger in de problemen nadat hij met een katapult zakken hasj en andere drugs op het terrein van een gevangeniskolonie had gegooid. Hij probeerde zijn daden voor de rechtbank uit te leggen door te zeggen dat hij daar tijd had uitgezeten en wist hoeveel de gevangenen hunkerden naar drugs. Maar de rechter was niet blij en legde hem een gevangenisstraf van 10 jaar op.
Nadat hij gevangen zat, ontving Alina Kolomeitseva, een lokale vrouw die een soort ouderlijke rol voor Vaschenko had gespeeld, een bericht van hem: “Als ik naar je had geluisterd, zou ik niet zijn veroordeeld”, schreef hij. ‘Ik begrijp dat ik een klootzak ben. Eerst doe ik, dan denk ik. Ik zal proberen mijn hersens aan te zetten.”
“Het was een normaal gezin”, herinnert ze zich van de Vashenkos. “Wat is er gebeurd? Misschien de jaren 90? Armoede? De moeder dronk zich dood. Toen gingen de kinderen op de een of andere manier zijwaarts. Ze had ze min of meer in bedwang gehouden, en toen – dat was het. Een zus is overleden. Een ander raakte dronken en hing zichzelf op.”
Vaschenko hield van luxe, zegt Kolomeitseva. Maar hij hield niet van werken en kon de baan die ze voor hem regelde niet houden.
“Hij kan niet normaal leven, hij kan niet gaan werken”, zegt ze. ‘Als de drugs er niet waren geweest, had hij misschien iets aan hem gehad. Maar hij ging waar hij niet had moeten gaan. Als een normale vrouw zijn pad had gekruist, hem op het rechte pad had gebracht? Als hij verliefd was geworden? Maar hij had niets.”
Vaschenko’s beslissing om zich bij Wagner aan te sluiten, was volgens haar een manier om te ontsnappen aan een leven dat hij als een doodlopende weg was gaan zien.
“Ik denk dat het zijn enige uitweg was”, zegt ze. “Hij ging omdat dit leven zinloos voor hem was. Dat is natuurlijk behoorlijk groot praten. Want deze oorlog is ook een beetje zinloos geworden.”
Polina Uzhvak, Sonia Savina en het IStories-datateam droegen bij aan de rapportage. Sommige informatie over de Wagner-rekruten werd verstrekt door het personeel van Lyubov Sobol, een Russische oppositiepoliticus.
In het Nieuws 