16 november 2023 EenVandaag
Anderhalf jaar wilde de IND geen visa verstrekken aan honderden Indonesische verpleegkundigen. Toen veranderde de dienst van mening. Uit onderzoek van EenVandaag blijkt dat dat gebeurde na lobbywerk van oud-bewindspersonen Rita Verdonk en Fred Teeven.
Bemiddelingsbureau Yomema en opleider Avans+ procedeerden meer dan een jaar tegen de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND). Dit omdat die geen visa wilde verstrekken aan een groep Indonesische verpleegkundigen, die via Yomema aan het werk wilden in Nederland. Het plan van Yomema en Avans+ voldeed volgens de IND niet aan de eisen en Yomema ‘was een onbetrouwbare partner’.
Onrust binnen IND
EenVandaag kreeg de informatie over het lobbywerk van Rita Verdonk en Fred Teeven in handen via een anonieme bron binnen de IND (naam is bekend bij de hoofdredactie), die zich niet kon vinden in de gang van zaken. Naar aanleiding van eerdere berichtgeving van EenVandaag over dit onderwerp, ontstond binnen de IND onrust over de in 2021 gevolgde procedures.
Met name de lobbyactiviteiten van Verdonk en Teeven zitten de betrokken medewerkers nog altijd dwars. De bron vindt ‘dat zijn rechtsgevoel en het rechtsgevoel van meerdere collega’s in deze kwestie werd beschadigd’.
Bron direct ontslagen
“De IND heeft een illegale schijnconstructie gefaciliteerd, na lobbywerk door oud-bewindspersonen”, zegt de bron. Toen de IND erachter kwam dat deze bron – een interim-manager – informatie over deze kwestie had gedeeld met EenVandaag, is zijn contract per direct beeïndigd.
In een interne mail, in handen van EenVandaag, schreef de IND vervolgens aan zijn collega’s: ‘Hij is betrokken bij een zeer ernstig incident’. De bron heeft zich inmiddels gemeld bij het Huis voor Klokkenluiders.
Lobbyverbod van 2 jaar
Voormalige bewindslieden mogen op dit moment 2 jaar lang niet lobbyen bij het ministerie waarvoor ze eerder verantwoordelijk waren. Om dat verbod uit te breiden ligt nu een wetsvoorstel bij de Raad van State, maar die uitbreiding is niet genoeg, vindt lobbydeskundige Arco Timmermans van de Universiteit Leiden.
‘Draaideurgangers’ noemt hij de mensen die als politici het gebouw verlaten en daar na een tijdje terugkomen als belangenbehartiger voor een commerciële partij op hetzelfde terrein. Bemiddelingsbureau Yomema in het geval van Verdonk en Teeven.
Rita Verdonk en Fred Teeven
Rita Verdonk was van 2003 tot 2006 minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie, namens de VVD. Fred Teeven was tussen 2010 tot 2015 VVD-staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (inmiddels weer Justitie en Veiligheid), het ministerie waar de IND onderdeel van is. Als bewindslieden waren Verdonk en Teeven politiek verantwoordelijk voor de IND.
‘Het leek een interessante casus’
“Van een volwassen organisatie als de IND zou je denken dat die zich niets aantrekt van een lobbyende oud-minister of -staatssecretaris. Maar dat is hier dus wel het geval”, zegt Timmermans. Zowel Verdonk als Teeven geven toe namens Yomema gesprekken gevoerd te hebben met de IND.
In een schriftelijke reactie bevestigt Verdonk dat zij in 2021 betrokken was bij dit dossier. “Ik heb een paar gesprekken gevoerd met Yomema en op hun verzoek een paar gesprekken gevoerd met de IND, om het Yomema-programma uit te leggen. Het leek me destijds een interessante casus, mede omdat het gebaseerd was op een intentieverklaring tussen Nederland en Indonesië om meer professionals op te leiden in de zorg.” Op verdere vragen wil Verdonk niet ingaan.
‘Dit werkt in de hele wereld zo’
Na eerder deze maand ontkend te hebben dat hij namens Yomema lobbywerk heeft verricht bij de IND, liet Fred Teeven deze week alsnog weten dat hij zich ‘herinnerde dat hij twee mails heeft gestuurd naar toenmalig IND-directeur Aly van Berckel. “Dat kun je lobbyen noemen”, vervolgt hij. “Maar mevrouw Van Berckel heeft mij geschreven dat niets mogelijk was in dit dossier. Mijn lobbywerk was dus onsuccesvol.”
“Yomema was onze klant. Ik probeer terughoudend te zijn met lobbyen in de sector waar ik als staatssecretaris ook politiek verantwoordelijk voor was. Ik zie er niets verkeerds in dat partijen met geld meer kunnen bereiken dan partijen zonder geld. Dat is in de hele wereld zo. Dus ook bij de IND.” Teeven noemt het verder kwalijk ‘dat IND-ambtenaren hierover hebben gepraat met de pers’.
In het kort: Indonesische verpleegkundigen in Nederland
Meer dan 200 Indonesische verpleegkundigen werden in 2021 onder valse voorwendselen naar Nederland gehaald. Hen werd in eerste instantie een baan beloofd, maar dat veranderde in een hbo-studie verpleegkunde en een stage. Het contract dat ze hadden getekend, zorgde ervoor dat ze hier wel akkoord mee moesten gaan. Dit vanwege een boete van zo’n drie Indonesische jaarsalarissen.
De stage bleek in de praktijk niet op het beloofde hbo-niveau, maar op mbo-niveau. Het bemiddelingsbedrijf Yomema vroeg een zogenoemde BIG-registratie aan voor de Indonesiërs, maar pleegde daarbij valsheid in geschrifte door competenties op te geven die de Indonesiërs niet hadden. Zorginstellingen investeerden per Indonesiër ongeveer 50.000 euro.
‘Wie geld heeft, bereikt meer’
Als je als oud-bewindspersoon binnenkomt bij de organisatie waarvoor je verantwoordelijk was, heb je een voorsprong in connecties en kennis ten opzichte van andere belangenbehartigers, zegt Timmermans. “Dan ontstaat er een scheefheid in wiens belangen wel en niet behartigd worden.”
Hoeveel Verdonk en Teeven betaald hebben gekregen voor hun lobbywerk is niet duidelijk, maar een grove schatting leert dat een professioneel lobbyist toch al snel tussen de 10.000 en 20.000 euro verdient voor een paar dagen werk. “En dan ontstaat het beeld: wie geld heeft, bereikt meer bij de immigratiedienst.”
‘Gruwelijk en pervers’
Vicevoorzitter Kitty Jong van vakbond FNV heeft geen goed woord over voor de beslissing van de IND om in zee te gaan met de lobbyisten van Yomema. Zij noemt het ‘gruwelijk’ en ‘pervers’. “Wat mij betreft grenst dit aan corruptie.”
“Als twee oud-bewindslieden die zo dicht op het migratiedossier hebben gezeten bij de IND lobbyen voor het verstrekken van visa voor arbeidsmigratie heeft dat een enorme impact. Zowel op de migranten, huidige werknemers als eigenlijk op de hele samenleving.”
Problemen in zorgsector
Jong vindt het zorgelijk dat dit nu juist gebeurt in de zorgsector, waar al veel problemen spelen. “De partij waar Verdonk en Teeven vandaan komen (VVD, red.), is een van de partijen die marktwerking in de zorg in stand houdt door onder andere bemiddelingsbureaus als Yomema veel geld te laten verdienen in de sector. Uiteindelijk over de rug van de samenleving.”
EenVandaag berekende eerder dat één Indonesische verpleegkundige een zorginstelling zo’n 50.000 euro kost. Een groot deel van dat geld gaat naar Yomema en naar opleider Avans+, die inmiddels heeft laten weten te stoppen met de opleiding.
Publieke voorziening
“Het is niet verkeerd om geld te verdienen in de private sector”, benadrukt Jong, “maar de zorg is een publieke voorziening. Daar moet iedereen toegang toe hebben. Dat je over de ruggen van mensen geld verdient aan de zorg, dat kan niet. Of het nu gaat om arbeidsmigranten, de mensen die in de sector achterblijven of de mensen voor wie de zorg te duur wordt.”
Daar zouden juist oud-bewindslieden als Verdonk en Teeven zich als eerste bewust van moeten zijn, vindt de FNV-vicevoorzitter. “Zij hebben ooit een publieke functie gehad en laten nu de publieke zaak in de steek ten behoeve van hun eigen gewin en dat van de partijen voor wie ze het doen.”
‘Dit is geen incident’
Hier is geen sprake van een incident, zegt Jong. “Een sprekend voorbeeld is de wetgeving rond online gokken. Het is bekend dat voormalig bewindspersonen daar invloed op hebben uitgeoefend. En stevig ook. Met als gevolg dat de zorgsector meer gokverslaafden moet opvangen.”
Net als lobbydeskundige Timmermans is Jong kritisch op het nieuwe wetsvoorstel voor de afkoelperiode van 2 jaar voor oud-bewindspersonen. Ze vindt het vreemd dat bewindslieden ‘daarna weer mogen doen wat ze willen in Den Haag’. “En daarnaast: de wet geldt niet voor voormalig Kamerleden, gedeputeerden, bestuurders, gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters.” Eigenlijk zou de wet ook voor hen moeten gelden, vinden zowel Jong als Timmermans.
Update: SP stelt Kamervragen over lobbywerk
Naar aanleiding van dit verhaal heeft de SP laten weten Kamervragen te gaan stellen over lobbywerk door oud-bewindspersonen. De vragen zijn gericht aan demissionair staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Christophe van der Maat (VVD), die gaat over de IND.
Demissionair minister van Justitie en Veiligheid, Dilan Yeşilgöz (VVD) wordt daarnaast bevraagd over of dit vaker voorkomt. Ook demissionair minister van Binnenlandse Zaken Hugo de Jonge (CDA) krijgt Kamervragen. Hij gaat over lobbyzaken.
Veel VVD’ers
Timmermans onderzocht aan de Universiteit Leiden de patronen in lobbywerk door oud-politici en zag in zijn analyse dat VVD’ers vaker dan voormalige politici van andere partijen aan de slag gaan als belangenbehartiger op hetzelfde terrein waarin ze werkten als politicus. “Het gaat om prominente oud-bewindslieden en oud-Kamerleden.”
Dat is niet onlogisch, zegt de lobbydeskunige. “De VVD zat immers de laatste vijftien jaar in een kabinet.” Maar dat is niet de enige reden: “Het heeft ook te maken met de opvatting van de partij over hoeveel regels er nodig zijn op dit gebied en op het gebied van vrijheid van carrièrestappen die we allemaal maken. Over het algemeen geven ze zichzelf meer ruimte om zelf beslissingen te maken, zonder daarbij gehinderd te worden door spelregels.”
Wantrouwen in de overheid
De gang van zaken bij de IND bevordert niet bepaald het vertrouwen in de overheid, zegt Jong. “Je creëert als overheid vertrouwen door te luisteren naar je ambtenaren, die weten wat er gaande is. Dat is hier duidelijk flink misgegaan.” Ze verwijst naar het ontslag van de interim-manager, die contact zocht met EenVandaag.
“Wat hier is gebeurd, ondermijnt niet alleen het vertrouwen in de overheid. Het ondermijnt ook de democratie.”
‘Gesprekken geen rol gespeeld in besluitvorming’
De IND laat in een schriftelijke reactie weten dat, ‘er door de heer Teeven en mevrouw Verdonk over deze zaak contact is opgenomen met de IND’. “Dit heeft geen rol gespeeld in de besluitvorming over de aanvragen. Alle aanvragen zijn volgens de geldende regels zorgvuldig door de IND beoordeeld”, zegt een woordvoerder.
“Hierbij heeft steeds uitgebreide interne afstemming plaatsgevonden, omdat dit geen standaard aanvraag betrof. Het plan van Avans+ en Yomema, namelijk het opzetten van een nieuwe opleiding voor een zeer specifieke doelgroep, was voor de IND een nieuwe invulling van het erkend referentschap. Het heeft daarom ook meer tijd gekost dan gemiddeld om de aanvraag goed te beoordelen, en hier zijn diverse gesprekken over gevoerd.”
Update: IND reageert op anonieme bron
“EenVandaag geeft aan dat een ‘anonieme bron binnen de IND’ vindt ‘dat zijn rechtsgevoel en het rechtsgevoel van meerdere collega’s in deze kwestie werd beschadigd’. Dat is natuurlijk nooit de bedoeling. De IND vindt het heel belangrijk dat medewerkers zich vrij voelen om zich uit te spreken als ze vinden dat er niet integer wordt gehandeld”, zegt een woordvoerder.
“Binnen de IND zijn hiervoor verschillende formele en informele mogelijkheden. Medewerkers kunnen zowel persoonlijk als anoniem hun zorgen uiten, bijvoorbeeld bij een leidinggevende, een vertrouwenspersoon of bij Bureau Integriteit.”
“In dit geval gaat het om een externe (ingehuurde) medewerker, die destijds niet bij de aanvraag betrokken was. Deze medewerker heeft de interne mogelijkheden om zorgen te uiten niet benut. En ervoor gekozen om informatie uit tweede hand met media te delen.”
In het Nieuws 