14 juni 2024 OCCRP
De dag nadat Rusland zijn grootschalige invasie van Oekraïne had gelanceerd, ontdekte Maryna dat ze een jongen verwachtte. Uit angst dat dit de laatste keer zou zijn dat ze naar een ziekenhuis zou kunnen gaan, stond ze urenlang in de rij bij controleposten om de echo-afspraak bij te wonen en het geslacht van haar baby te leren kennen. Ze was 16 jaar oud en vijf maanden zwanger.
Er was geen tijd om het nieuws van de ziekenhuisscan te vieren – ze moest beslissen waar ze wilde schuilen toen de troepen binnenstroomden. Ze vluchtte naar het kleine dorpje Krasnivka in de zuidelijke regio Kherson, waar haar moeder woonde, en hoopte dat ze veilig zou zijn. . Maar de soldaten kwamen.
In een krachtig interview voor een documentaire van OCCRP’s partner, de Kyiv Independent, geeft Maryna een huiveringwekkend verslag van wat er daarna gebeurde. “Toen ze het dorp binnenkwamen, vroegen ze ons om uit de kelder te komen [waar we ons verstopten] en vertelden de meisjes zoals ik, mijn zus en een ander jonger meisje dat we niet de straat op moesten gaan. Soldaten mogen ons niet zien. Omdat sommigen van hen ons zouden kunnen verkrachten”, zei ze.
Ze beschrijft hoe een dronken soldaat dagen later, nadat troepen bewoners hadden aangevallen en ondervraagd, begon te vragen naar de leeftijden van vrouwen en meisjes in het huis waar Maryna schuilde. Nadat ze haar moeder kort naar een andere kamer had gebracht, zegt Maryna dat de soldaat haar kwam halen, haar naar die kamer bracht terwijl haar moeder en de kinderen in het huis in de keuken wachtten, en haar verkrachtte.
“Hij zei dat als ik me verzette, hij me zou neerschieten. Hij bedreigde mij ook met zijn vuisten. Ik vertelde hem dat ik zwanger was en dat ik niets wilde, en hij zei: ‘Doe niet zo plaagerig. Als je niet bij mij wilt zijn, bel ik twintig mensen en ben jij om de beurt bij iedereen. Dus kies of je bij mij wilt zijn, of bij hen.’ Ik herinner me nog deze zeer stinkende alcoholadem. Ik probeerde hem weg te duwen, en ook al was hij dronken, hij was sterker dan ik”, zei ze.
Maryna gebruikte een pseudoniem in de film en vroeg om haar identiteit verborgen te houden terwijl ze haar leven privé weer opbouwde. Ze is een van de twee vrouwen die in de documentaire, getiteld ‘He Came Back’, vertellen dat ze zijn verkracht door een soldaat van Russische strijdkrachten in de eerste weken van de totale invasie. De film wil een licht werpen op seksueel geweld door Russische troepen in Oekraïne en de verantwoordelijken ter verantwoording roepen.
De andere vrouw die zich uitspreekt in de film is Daria, een grafisch ontwerper van in de dertig, die haar achternaam niet gaf en vroeg om bescherming van haar identiteit. Toen de grootschalige invasie begon, was ze met haar vriend naar Havronshchyna gevlucht, een klein dorpje met ongeveer 1.000 inwoners, een klein eindje rijden ten westen van Kiev, waar haar familie een huis had.
Ze beschrijft hoe een soldaat, van wie ze zich herinnert dat hij altijd dronken was, zei dat hij haar wilde ondervragen over haar telefoon en haar meenam naar een huis ver weg van haar familie. Daar aangekomen zette hij haar op een bed en zei dat ze zich moest uitkleden, herinnerde ze zich. ‘Ik besefte dat als ik huilde of op wat voor manier dan ook terugvecht, hij boos zou kunnen worden, en dat het nog erger zou kunnen aflopen. Dus ik tolereerde het gewoon, alsof ik psychologisch mijn lichaam had verlaten”, zei Daria.
Daarna reed hij haar naar huis, waar haar familie in de tuin stond te wachten. ‘Het ergste moment was niet eens toen hij me naar dat verlaten huis bracht, maar toen ik mijn ouders zag en de toestand waarin ze verkeerden. Ze zagen er nauwelijks levend uit, heel bleek, nauwelijks in staat om te staan. Natuurlijk heb ik ze niets verteld.” Hetzelfde gebeurde de volgende dag, zei ze. Daarna begonnen Russische soldaten zich terug te trekken uit Havronshchyna en andere buitenwijken van Kiev, onder toenemende druk van Oekraïense troepen.
Verslaggevers van de Kiev Independent gebruikten getuigenissen van Daria en Maryna, evenals getuigenverklaringen van dorpelingen en militair personeel, om een beeld te krijgen van de soldaten die de vermeende verkrachtingen hadden gepleegd. Ze identificeerden ook de commandanten van de soldateneenheden, die beiden later door de Russische staat zijn onderscheiden. Hun bevindingen zijn gedeeld met onderzoekers in Oekraïne en daarbuiten.
Hoewel verslaggevers de mate waarin seksueel geweld door Russische troepen in Oekraïne als oorlogswapen wordt gebruikt niet kunnen kwantificeren, schetst psycholoog Nataliia Potseluieva, die met overlevenden werkt, een werkelijk verontrustend beeld van de potentiële omvang: in de film beschrijft ze hoe ze heeft gesproken met overlevenden tussen de 5 en 65 jaar oud, mannen en vrouwen.
Een aantal Oekraïense mannen heeft verklaard dat ze door Russische troepen zijn opgepakt en vastgehouden in detentiecentra in Rusland of de bezette gebieden in Oost- en Zuid-Oekraïne, waar ze werden onderworpen aan gruwelijk seksueel geweld, zoals gerapporteerd door Slidstvo.info, een OCCRP-partner in Oekraïne.
De zoektocht naar gerechtigheid
De speciale vertegenwoordiger van de VN voor seksueel geweld in conflicten, Pramila Patten, heeft Rusland publiekelijk beschuldigd van het plegen van oorlogsmisdaden door gebruik te maken van verkrachting en andere vormen van seksueel geweld als onderdeel van zijn militaire strategie.
Het Oekraïense parket van de procureur-generaal heeft sinds het begin van de grootschalige invasie in februari 2022 bijna 300 gevallen van seksueel geweld tegen Oekraïners door Russische troepen geregistreerd, waarvan de meeste in dezelfde gebieden waar Daria en Maryna het doelwit waren. Twee Russische militairen zijn bij verstek veroordeeld en nog eens 42 soldaten zijn aangeklaagd.
Wayne Jordash, een Britse advocaat die Oekraïense aanklagers assisteert bij het onderzoeken van misdaden door door Rusland geleide strijdkrachten, zei dat het aantal door de Oekraïense autoriteiten geregistreerde gevallen van seksueel geweld slechts het topje van de ijsberg zou kunnen zijn.
“Gezien wat we kunnen zien over het Russische gedrag en de glimpen die we zien in de onderzoeken, zou het mij verbazen als we het niet over duizenden gevallen hadden”, zei hij.
Anna Sosonska, hoofd van de afdeling van de procureur-generaal die toezicht houdt op onderzoeken naar seksuele misdaden gepleegd tijdens de oorlog en die ook te zien is in de documentaire van de Kiev Independent, zei dat de vooruitgang bij het nastreven van gerechtigheid in dergelijke gevallen niet alleen wordt belemmerd door de oorlog zelf, maar door het stigma rond verkrachting in Oekraïne.
Het is een rode draad door Maryna’s eigen verhaal. Ze beschrijft hoe ze geen aangifte wilde doen van haar verkrachting, en dat het haar moeder was die de Oekraïense politie vertelde. “Ik dacht erover om te zwijgen en het gewoon te vergeten. [Maar] mijn moeder kon niet in vrede leven”, zei ze.
Omdat de politie haar aanvaller tot nu toe niet heeft kunnen identificeren, hebben verslaggevers van de Kiev Independent hun eigen bewijsmateriaal verzameld.
Ze verzamelden aanwijzingen uit Maryna’s herinnering aan de voornaam van de soldaat en de roepnaam ‘Synii’ (wat klinkt als de Russische en Oekraïense woorden voor ‘blauw’), interviews met dorpelingen en militair personeel, en verwijzingen op sociale media om een profiel op te bouwen van de man zou Maryna hebben verkracht, een Oekraïens staatsburger uit de regio Donetsk met verschillende strafrechtelijke veroordelingen, geen enkele wegens verkrachting.
Uit het bewijsmateriaal bleek dat de man – hier geïdentificeerd met zijn initialen MS – lid was van het 109e regiment paramilitaire troepen uit het door Rusland gecontroleerde deel van de Donetsk-regio. Het regiment bracht de eerste weken na de grootschalige invasie door in het noordelijke deel van de Cherson-regio, inclusief Maryna’s dorp Krasnivka.
Een lid van het regiment vertelde een verslaggever die zich voordeed als een Russische onderzoeker dat een soldaat met de roepnaam Synii was betrapt “in de buurt van een naakt meisje” en was ontslagen. Maryna zei dat dezelfde hoge officier had aangeboden de soldaat voor haar ogen te executeren na de verkrachting, maar dat ze had geweigerd. Het dorp werd kort daarna bevrijd door Oekraïense troepen. Verslaggevers zijn er niet in geslaagd MS te lokaliseren, wiens sociale media-activiteit in 2020 eindigde.
Maryna en Daria identificeerden elk positief mannen op sociale media-afbeeldingen die door verslaggevers werden gevonden als de soldaten die hen hadden verkracht. (OCCRP gebruikt alleen de initialen van de vermeende verdachten, omdat geen van beide formeel is beschuldigd van verkrachting.)
Daria zei dat de soldaat die haar verkrachtte haar zijn naam gaf. Verslaggevers bevestigden dat aanklagers in Oekraïne andere oorlogsmisdaden onderzoeken tegen een soldaat met dezelfde naam, wiens initialen ND zijn: één voor de moord op een dorpeling, één voor de diefstal van een auto, en de andere twee, aangespannen door de familie van Daria. , voor het stelen van de auto van Daria’s vader en het onderwerpen van de familie aan een schijnexecutie. De soldaat werd in april 2023 formeel beschuldigd van de misdaden door het regionale parket van Kiev.
Daria zei dat verkrachting niet tot de aanklachten behoort, omdat ze bang was haar vader bloot te stellen aan de details van wat er met haar zou gebeuren als ze haar zaak in Oekraïne zou voortzetten. Ze vertelde verslaggevers dat ze in plaats daarvan getuigenis had afgelegd over de aanval aan onderzoekers buiten Oekraïne.
Uit officiële documenten die door de veiligheidsdienst van Oekraïne zijn ingediend toen deze haar onderzoek opende, blijkt dat ND diende in de 37th Separate Guards Motor Rifle Brigade. De 37e brigade, met als thuisbasis de Russische republiek Boerjatië in het Verre Oosten, leidde in de begindagen van de oorlog de grondaanval op de regio Kiev. Van de 42 aanklachten wegens seksueel geweld die door Oekraïense aanklagers tegen Russische troepen zijn ingediend, hebben er tien betrekking op soldaten van die brigade.
(Een tweede eenheid uit het Verre Oosten, de 64th Separate Guards Motor Rifle Brigade, is beschuldigd van oorlogsmisdaden vanwege de massamoord op burgers in Bucha, ook in de regio Kiev, gedurende dezelfde periode. Rusland is bekritiseerd vanwege zijn onevenredige gebruik van wapens. soldaten uit etnische minderheidsgroepen en achtergestelde gemeenschappen, waaronder de zogenaamde ‘mobilisatiereserveregimenten’ uit door Rusland gecontroleerde delen van de regio’s Donetsk en Loehansk, die grotendeels afkomstig waren uit mannen met weinig of geen gestructureerd militair toezicht.)
Verslaggevers ontdekten dat ND foto’s van zichzelf in uniform op sociale media bleef plaatsen. Toen hij rechtstreeks contact opnam, weigerde hij te reageren op vragen van verslaggevers over de aanklachten tegen hem en de beschuldiging van verkrachting.
De 37e brigade blijft actief, meest recentelijk als onderdeel van het Russische offensief in de regio Charkov in het noordoosten van Oekraïne. Vanaf februari bleef de commandant kolonel Yuri Medvedev, die naar verluidt in augustus 2022 de Orde van Moed had ontvangen, een van de hoogste staatsonderscheidingen van Rusland, en sindsdien is gefilmd met het dragen van de medaille. [1] Volgens het internationaal recht kunnen militaire commandanten worden vervolgd voor oorlogsmisdaden gepleegd door hun ondergeschikten, een juridisch principe dat bekend staat als commandoverantwoordelijkheid.
In het geval van MS stelden verslaggevers vast dat het 109e regiment waarschijnlijk onder de controle stond van de 11e Guards Air Assault Brigade, een Russische eenheid waarvan de toenmalige commandant, kolonel Denis Shyshov, deelnam aan de verovering van Zuid-Oekraïne. Shyshov ontving in 2022 de onderscheiding Held van Rusland, de hoogste eretitel van Rusland.
Zicht op de schade in het dorp Havronshchyna op 10 april 2022. (Foto: Sergei Chuzavkov/SOPA Images/Sipa USA/Alamy Stock Photo)
Er zijn geen aanwijzingen dat Medvedev, Shyshov of welke Russische commandant dan ook ter verantwoording zijn geroepen voor het gedrag van ondergeschikten die verdacht werden van verkrachting en andere geweldsmisdrijven tijdens hun diensttijd in Oekraïne.
De Russische onderzoekscommissie reageerde niet op een verzoek om commentaar van OCCRP.
Rusland heeft beweringen van systemisch seksueel geweld in zijn oorlogsvoering in Oekraïne afgewezen. In april beschuldigde Vasily Nebenzya, de permanente vertegenwoordiger van Rusland bij de Verenigde Naties, de Patten van de VN van “flagrante leugens en manipulatie” in haar berichtgeving over seksueel geweld in Oekraïne. “Rusland veroordeelt seksueel geweld in alle vormen”, zei hij.
‘Ik moet voor hem leven’
Psycholoog Potseluieva zegt dat ze overlevenden ondersteunt tijdens het getuigenproces over het seksuele geweld dat zij hebben ondergaan, hen begeleidt tijdens interviews met officieren van justitie of de politie, en hen daarna kalmeert. (Maryna en Daria behoren niet tot de overlevenden met wie ze heeft samengewerkt.)
“Ik leg ze uit waarom het belangrijk is om daadwerkelijk de rechtshandhaving in te schakelen. Ik leg uit dat elke geregistreerde misdaad een stap verder is in de richting van een internationaal straftribunaal en dat de leiders van dat land verantwoordelijk zullen worden gehouden voor alles wat ze hebben gedaan”, zei ze.
Gerechtigheid in de rechtbanken zal tijd vergen, zegt de Britse advocaat Jordash. “Oekraïne heeft de meeste verdachten niet in hechtenis, en het is niet waarschijnlijk dat deze verdachten in de zeer nabije toekomst in hechtenis zullen worden genomen”, zei hij. De dossiers die Sosonska en andere aanklagers nauwgezet opbouwen, zullen waarschijnlijk worden gebruikt voor processen bij verstek, waarvan Jordash zei dat ze het doel kunnen dienen om “een basis van waarheid te leggen” over Russische militaire misdaden.
Ondertussen kondigde Oekraïne onlangs aan dat het voor het eerst ooit herstelbetalingen zou gaan doen aan maximaal 500 overlevenden van verkrachting in oorlogstijd, een stap die volgens de first lady van het land, Olena Zelenska, “een belangrijke stap was in de richting van het herstel van gerechtigheid.”
Daria, die Havronsjtsjyna ontvluchtte en een jaar in de relatieve veiligheid van Uzhhorod aan de westelijke grens van Oekraïne doorbracht, zegt dat gratis psychologische begeleiding die beschikbaar is gesteld aan slachtoffers van seksueel geweld haar heeft geholpen ‘trauma in kracht’ om te zetten.
Zij en haar vriend blijven een stel, en ze hoopt haar kunstwerken en haar ervaring te gebruiken om andere Oekraïners te helpen die brute aanvallen hebben overleefd.
“Ik probeer geleidelijk deze informatie te verspreiden, om aan te tonen dat deze misdaden bestaan”, zei ze. “Ik wil actiever en zelfverzekerder zijn. Natuurlijk is het niet gemakkelijk. Het is niet gemakkelijk om er publiekelijk over te praten, of om er überhaupt over te praten.”
Maryna en haar zoon, die nu bijna 2 jaar oud is. (Foto: Kiev onafhankelijk)
Maryna heeft een opleiding tot banketbakker afgerond en droomt van een huis omringd door bloemen. Ze heeft nog steeds moeite met slapen en is ook gaan samenwerken met een hulpverlener. Het leven draait om haar zoon, die nu bijna 2 jaar oud is. “Ik heb nu een gevoel van doel, ik moet voor hem leven”, zegt ze. “Hij kan niet zonder mij.”
In het Nieuws 