1 juni 2024 VRT
Op TikTok circuleren verschillende accounts die Vlaams Belangpropaganda verspreiden – meestal – zonder hun link met de partij duidelijk te vermelden. De profielen blijken allemaal van (minder bekende) kandidaten en werknemers van de partij. “Persoonlijke aanvallen op andere politici zijn hier een stuk prominenter dan op de officiële kanalen”, klinkt het bij experten.
Het is geen geheim dat de Vlaamse politiek al jaren dansend en debatterend aanwezig is op TikTok om jongeren te bereiken. De meeste partijen teren daarvoor op een officieel partijaccount, accounts van kopstukken, en die van jongeren- en lokale afdelingen. Zoals ze dus op andere sociale media doen.
Uit onderzoek van onze redactie blijkt dat kandidaten van Vlaams Belang ook inzetten op een soort schaduw- of subaccounts op TikTok. Als je de video’s op je “Voor Jou”-pagina (het video-overzicht als je de app opent) ziet, is er op het eerste gezicht vaak geen link met de partij vermeld. Tenzij je doorklikt naar het account of de jonge Vlaams Belangers in beeld herkent. Onze redactie vond voorlopig 5 profielen.
Van de andere zes Vlaamse partijen vonden we tot nu toe geen subaccounts. De partijwoordvoerders laten weten hier ook geen gebruik van te maken. De jongerenbeweging van PVDA, Redfox, heeft bijvoorbeeld wel twee accounts, waarbij de partijaffiliatie ook niet altijd opvalt. Toch is er een verschil, want die van de Vlaams Belangkandidaten staan los van hun jongerenbewegingen.
“Vlaamse Visie” op nieuws en factchecks
Een ervan is ‘V-nieuws’, een kanaal dat naar eigen zeggen “Vrij en Vlaams” nieuws brengt. Het is ook te vinden op andere sociale media zoals Facebook. Nochtans zijn de video’s interviews met uitsluitend Vlaams Belangkopstukken. Of filmpjes waarin bijvoorbeeld Jonas Naeyaert, ex-partijwoordvoerder, nu hoofdredacteur van V-nieuws en voorzitter van de Gentse afdeling van de partij, duiding geeft bij de actualiteit.
“Ze geven de indruk dat ze een onafhankelijk medium zijn, maar de duiding is ideologisch gekleurd”, analyseert professor communicatiewetenschappen Brahim Zarouali (KU Leuven). “Je ziet voornamelijk de standpunten en ideologie van 1 partij, Vlaams Belang, terwijl ze regelmatig andere partijen in diskrediet brengen.”
Dat leden van Vlaams Belang achter het account zitten, wordt niet expliciet vermeld. Hoofdredacteur Naeyaert en redactiechef Robin Gouwy staan nochtans op verkiezingslijsten van de partij. Het adres van de redactie, Madouplein 8 in Brussel, is hetzelfde als dat van het hoofdkwartier van de partij en hun uitgeverij, Egmont. Af en toe duikt de hashtag #vlaamsbelang op bij een video. De vraag is of dat transparant genoeg is naar gebruikers toe.
Een ander account is ‘Rechtszetting’, in de beschrijving staat “Politiek incorrect nieuws en factchecks.” Het account brengt sinds 2022 video’s met “factchecks” en schandalen over andere partijen. Eerst was het account in handen van Naeyaert (zie V-Nieuws), iets later van de huidige partijwoordvoerder, Alexander Van Hoecke.
Ook hier is het zoeken naar duidelijke vermeldingen, buiten af en toe een hashtag. Van Hoecke duikt ook op in video’s van het account ‘Megafoon’, waar politieke schandalen van andere partijen uit de doeken worden gedaan.
Beide accounts deelden al enkele maanden geen nieuwe video’s meer, maar ze staan wel nog online. Het algoritme van TikTok kan ze in principe nog altijd oppikken en verspreiden.
‘Complexloosrechts’ is het account van Kinga Pajak. Zij staat voor Vlaams Belang op de Antwerpse lijst voor het Vlaams Parlement. Tot juli vorig jaar was haar link met de partij niet vermeld. Tegelijkertijd bracht ze Vlaams Belangleuzes als “Onze mensen eerst” en “Stop de massamigratie”. Tot De Standaard in juli 2023 ontdekte dat dit subaccount tientallen video’s als politieke advertenties verspreidde op het platform, iets wat volgens de richtlijnen van TikTok niet mag. Sinds het artikel stopten de advertenties en wordt ook de partijaffiliatie expliciet vermeld.
Als laatste is er ‘Vlaamse visie’. In tot nu toe 171 video’s leggen jonge Vlaams Belangkandidaten de standpunten van de partij uit. In tegenstelling tot de andere accounts, wordt hier zowel in de bio van het account, als in de beschrijving van de video’s de partij wel duidelijk aangehaald.
Hardere taal
De subaccounts zetten vooral jonge Vlaams Belangkandidaten en nieuwkomers in de kijker. Op het partijaccount en andere officiële kanalen ligt de focus meer op kopstukken als Tom Van Grieken en Barbara Pas. “Die focus op jongeren en nieuwkomers past binnen de strategie om hun zichtbaarheid en aantrekkelijkheid onder jonge kiezers te vergroten en nieuwe mensen af te toetsen bij de achterban”, analyseert Elise Storme, doctoraatsonderzoeker en politicoloog (UGent).
Het valt ook op dat de subaccounts, zeker die zonder expliciete vermelding van de partij, een hardere toon en taal hanteren dan het officiële account. “Op het partijaccount geven ze ook wel kritiek op andere partijen, vooral op het beleid, wat eigenlijk normaal oppositiegedrag is. Op de schaduwaccounts zijn persoonlijke aanvallen op specifieke politici toch een stuk prominenter. Politici worden omschreven als corrupt, fraudeurs, leugenaars. Zulke persoonlijke aanvallen kunnen vaak op een zwaardere backlash rekenen, dat kan verklaren waarom ze die eerder “anoniem” verspreiden”, aldus Storme.
Breder publiek aanspreken zonder weerstand
“Dit is ideaal om de aandacht te vestigen op de boodschap, zonder vooroordelen of weerstand te triggeren die de politiek soms oproept bij mensen. Het is een manier om een breder publiek te bereiken”, legt Storme uit.
“Door verschillende subaccounts te beheren, kunnen ze ook hun zichtbaarheid en invloed op het platform vergroten”, vult Brahim Zarouali aan. “Per account kan je een andere doelgroep aanspreken, bijvoorbeeld met meer laagdrempelige video’s dan op het partijaccount.”
Toch is het daarom nog geen bewuste strategie, zegt expert politieke communicatie, Reinout Vanzandycke. “Je mag het engagement van jonge Vlaams Belangers niet onderschatten. Ze willen hun steentje bijdragen aan de campagne en het is ook een manier om opgemerkt te worden binnen de partij zelf. Bij de campagne van Obama in de VS vroegen ze aanhangers ook om eigen onlinekanalen te maken. Het is niet enkel iets van de extremen, maar ze zijn wel vaak meer emotioneel betrokken. Ik ben er zeker van dat Vlaams Belang mensen hiervoor motiveert, maar dat het evengoed vrijwillig of op eigen initiatief is.”
Reactie Vlaams Belang:
Partijwoordvoerder Alexander Van Hoecke bevestigt dat de accounts van Vlaams Belangleden zijn. Volgens hem is de link met de partij wel duidelijk. “Ik denk dat dat duidelijk is aan de boodschap, hashtags die gebruikt worden, de onderwerpen waarover het gaat, dat Vlaams Belang vaak vermeld wordt in de video’s. Dat is vrij transparant. “
Op de vraag waarom deze kandidaten niet in eigen naam of met uitdrukkelijke vermelding van de partij zo’n account maken, zegt Van Hoecke dat het vooral om projecten van enthousiaste leden gaat. “Enerzijds is dat gewoon aan politiek doen, anderzijds is dat deels persoonlijke campagne. De accounts zijn niet vanuit de partij gestuurd. Wij hebben geen grote TikTok-strategie of proberen niet zo onze boodschap optimaal te verspreiden.”
Ook voor nieuwskanaal V-Nieuws is de link duidelijk genoeg, aldus Van Hoecke. “V-Nieuws werkt volledig onafhankelijk. Hoofdredacteur Jonas Naeyaert is gelieerd aan de partij. Dat verbergen we ook op geen enkele manier.”
Wantrouwen en misleiding
De vraag blijft of gebruikers (al dan niet meteen) doorhebben dat deze accounts een link hebben met Vlaams Belang. “Je kan niet verwachten dat de meeste jongeren of mensen in het algemeen die accounts en mensen herkennen als deel van de partij”, stelt professor politieke communicatie aan de UAntwerpen, Peter Van Aelst.
“We merken dat jongeren steeds meer twijfelen aan online-informatie. Sommigen zijn ervan overtuigd dat alles gekleurd is. Daar spelen dit soort alternatieve accounts op in, en eigenlijk ook de hele politiek. Je ziet dat politieke partijen steeds meer communiceren alsof ze nieuwsmedia zijn. V-Nieuws is daar het perfecte voorbeeld van, maar evengoed een Jos D’Haese die jongeren gaat interviewen op straat.”
En dat kan tot misleiding en wantrouwen leiden. “Het roept de vraag op of ze mensen hiermee op een sluwe manier proberen te beïnvloeden zonder dat ze het doorhebben”, zegt Brahim Zarouali. “Mensen zullen het eerder als waarheid of feiten zien”, vult Elise Storme aan. “Het blijft een subjectief partijstandpunt, waar ze onbewust door beïnvloed kunnen worden. Wie later door heeft dat het gelinkt is aan een partij, kan zich misleid voelen.”
Of en hoe groot die mogelijke, onbewuste beïnvloeding is, daar hebben we het gissen naar. Ze zitten voorlopig niet bij de populairste politieke profielen op het platform, met tussen de tussen de 450 en 10.000 volgers, de views lopen van minimaal 700 tot maximaal 330.000. “Ze kunnen wel mee echokamers creëren”, aldus Storme. “Als je zo’n video bekijkt of liket, zal het algoritme je steeds meer gelijkaardige video’s en accounts voorstellen. Op een bepaald punt zie je nog maar een bepaald gedachtegoed.”
Wat doet TikTok met politiek op hun platform?
Volgens de richtlijnen van het platform moet een politicus of partij gelabeld worden als “politiek”. Alleen: van dat label merk je als gebruiker weinig. Het is niet te zien op het profiel zelf. Achter de schermen zorgt het ervoor dat het account geen video’s kan “promoten” met geld, dat betekent tegen betaling tot bij meer mensen brengen. En ook geen politieke advertenties kan verspreiden.
De vier experten zijn het erover eens dat TikTok politieke accounts transparanter moet maken voor gebruikers. “Een apart label voor politieke accounts, zichtbaar voor de gebruiker, lijkt wel aan de orde”, zegt Elise Storme. “Je moet kritisch kunnen kijken naar boodschappen uit politieke hoek.”
TikTok zelf neemt de verantwoordelijkheid op zich om politieke partijen en politici te labelen. Naar eigen zeggen volgt hun “Government Relations and Public Policy” team de Belgische politiek op om te weten wie ze een label moeten geven. Van de 5 subaccounts zijn er 4 niet gelabeld. In principe kunnen ze dus adverteren en promoten. Iets wat V-Nieuws ook al zeker 5 keer deed (zie hier en hier). De laatste dateert van 27 januari dit jaar. Het medium werd in april 2023 opgestart.
“Ze hebben inderdaad ooit geadverteerd voor de opstart, voor kleine bedragen”, aldus Alexander Van Hoecke.” Adverteren werkt ook niet zo goed op TikTok. Het werkt puur organisch. Een goed filmpje trekt vanzelf veel interactie. Integenstelling tot Facebook waar advertenties wel een belangrijke rol spelen. We proberen dat zeker niet te omzeilen.”
De Nederlandse woordvoerder van TikTok was bij publicatie van dit artikel niet bereikbaar voor commentaar.
In het Nieuws 